Panama buigt onder druk van Trump, maar zal het ook breken?
‘President Mulino verkoopt het vaderland aan de hoogste bieder’
Faustino Sanchez via Canva
Faustino Sanchez via Canva
Diego De Ridder
15 juli 2025 • 9 min leestijd
Het was wekenlang onrustig in Panama. Sociale hervormingen in het pensioenstelsel, maar ook de Amerikaanse aanwezigheid deed de gemoederen fel oplopen. Op 20 juni riep president Murilo de noodtoestand uit. Vakbondsjurist arbeidsjurist Antonio Vargas geeft zijn kijk op de situatie aan MO*.
Al sinds april vinden in Panama hevige protesten plaats tegen de geplande pensioenhervorming. SUNTRACS, één van de grootste vakbonden in Panama die vooral bouwvakkers vertegenwoordigt, speelt daarbij een belangrijke rol. MO* sprak met Antonio Vargas arbeidsjurist bij SUNTRACS.
'Het protest verenigt de Panamezen tegen drie zaken: de privatisering van de sociale zekerheid, een zeer milieuonvriendelijk mijnbouwproject dat op ongrondwettelijke wijze toegelaten wordt en de brutale terugkeer van de VS in ons land’, vertelt Vargas. 'Burgers en vakbonden zijn boos.'
Maar dat lijkt president José Raúl Mulino worst te wezen. In juni vaardigde hij de noodtoestand uit in de noordwestelijke provincie Bocas del Toro. Dat legt heel wat beperkingen op voor burgers, zoals minder bewegingsvrijheid. De politie mag willekeurige arrestaties uitvoeren en het internet werd grotendeels afgesloten. Het zijn maatregelen die al eerder werden toegepast.
Antonio Vargas
Een duik in de geschiedenis
Behalve de sociale hervormingen, speelt dus ook de rol van de VS onder Donald Trump mee. In januari kondigde die aan het Panamakanaal te willen 'terugnemen'. In 1914 werd dat kanaal door de VS gebouwd, waarna het land er lange tijd controle over behield, vaak met gewelddadig machtsvertoon.
Een neutraliteitsverdrag tussen de VS en Panama bracht daar in 1977 verandering in. Het verdrag moest vrij internationaal scheepvaartverkeer garanderen in het kanaal, zonder enige vorm van discriminatie.
Maar het garanderen van die neutraliteit is een heikel punt. Die verantwoordelijkheid moest gedeeld worden door Panama en de VS, maar bleek in de praktijk moeilijker na te leven, vooral omdat het kanaal zich volledig bevindt binnen het soevereine Panama. Het bleek een ambigue regeling die al eerder voor problemen zorgde.
Zo was er in de jaren '80 een militaire dictatuur onder Manuel Noriega. Al na enkele jaren ontstond een getroebleerde relatie met de VS. Om 'de democratie te herstellen' en zijn belangen in het kanaal te beschermen viel de VS Panama in december 1989 binnen. Tijdens wat Operatie Just Cause genoemd vielen naar schatting honderden burgerslachtoffers, bleek nadien uit cijfers van de VN en mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.
Noriega was niet buitensporig populair, maar die buitenlandse interventie liet een wrange nasmaak achter bij veel Panamezen. Antonio Vargas ziet parallellen met vandaag. ‘Ook nu zegt Trump dat de Amerikaanse belangen in het kanaal onder druk staan omdat de Chinezen zogezegd alles overnemen. Onze president probeert hem te paaien en danst zoveel mogelijk naar zijn pijpen. Dat is geen verrassing, want José Mulino was in '89 vragende partij voor de Amerikaanse invasie.’
Toch vindt hij de houding van Mulino irrelevant. 'Trump en Defensieminister Pete Hegseth zijn enorm onvoorspelbaar. Als die twee beslissen om tot een invasie over te gaan, is Mulino's welwillendheid niet meer van belang.'
Dat Amerikaanse militairen terug zijn is voor veel Panamezen een pijnpunt. In drie legerbasissen vlakbij het kanaal zijn opnieuw VS-troepen gestationeerd. Volgens Hegseth komen ze 'gezamenlijke oefeningen' uitvoeren met het Panamese leger. Hegseth gaf in de Amerikaanse senaat evenwel toe dat hij plannen in zijn bezit had om Panama in te nemen, als daar noodzaak toe zou zijn.
Ook gaf president Mulino toe aan Trumps eis om Amerikaanse militaire schepen niet meer te taxeren in het Panamakanaal, wat de Amerikaanse marine vrije baan geeft en de facto het neutrailiteitsprincipe schendt. Voor Trump mag de maatregel uitgebreid worden voor alle Amerikaanse commerciële schepen. Voorlopig houdt Mulino die boot nog af.
'Onze regering gaat intussen zelfs mee in Trumps anti-immigratiepolitiek', vult Vargas aan. ‘De Pan-Amerikaanse snelweg die het land doorkruist wordt nu streng gecontroleerd om migranten te arresteren, met de logistieke hulp van de Amerikanen. Dat mede-latino's die een beter leven zoeken hard worden aangepakt, lokt ook woede uit bij de Panamese bevolking.' Op dinsdag 24 juni kwam de Amerikaanse minister voor Binnenlandse Veiligheid Kristi Noem in Panama-Stad nog goedkeurend toekijken hoe een deportatievlucht vertrok met 32 Colombianen aan boord.
‘Onze president probeert Donald Trump te paaien en danst zoveel mogelijk naar zijn pijpen.’
Andere pijnpunten
Niet alleen de Amerikaanse aanwezigheid brengt Panamezen op straat. 'Mulino wil de sociale zekerheid privatiseren. Heel wat pensioenen zouden daarmee op de speculatieve markt terecht komen', legt Vargas uit. Arbeiders willen hun verzekering voor hun oude dag niet vergokt zien worden en kiezen daarom voor verzet.
En er is nog een mijnbouwproject dat Mulino nieuw leven wil inblazen. 'Het werd in 2023 nog verboden door het Grondwettelijk Hof. Het contract met een Canadese multinational zou de bouw inluiden van een gigantische open mijn, wat nefast is voor het milieu en de gezondheid van de lokale gemeenschappen.’
Volgens Vargas weigert Mulino elke vorm van dialoog aan te gaan met de bevolking. 'De overheid zet momenteel in op brutale repressie. Het schiet met traangas en rubberkogels. Demonstranten worden geslagen en naar verluid worden mensen soms gemarteld als ze worden vastgehouden. De veiligheidsdiensten worden hiervoor logistiek bijgestaan door de Amerikanen.'
‘In één protestdag werden 600 leden gearresteerd. Velen krijgen geen loon meer.’
Inheemse gemeenschappen worden door de repressie disproportioneel hard getroffen, gaat Vargas verder. 'De veiligheidsdiensten voeren er razzia's uit, zelfs op plekken waar ze grondwettelijk gezien geen jurisdictie hebben.'
Zelf ziet hij hoe vakbonden buitenspel worden gezet. 'Onze rekeningen bij private en staatsbanken worden bevroren. Onze leiders worden vastgehouden of duiken onder. In één protestdag werden 600 leden gearresteerd. Velen krijgen geen loon meer. Terwijl traditionele media, die in handen zijn van rijke pro-regering Panamezen, de vakbonden afschilderen als radicalen en terroristen.'
Het is volgens Vargas allemaal geen nieuwigheid meer. ‘Syndicale rechten worden al lang niet gerespecteerd. De VN tikte Panama daarvoor recent op de vingers. De repressie tegen de vakbon is gericht. Onze belangrijkste leiders zitten vast of kregen asiel in de ambassades van Bolivia en Nicaragua, alleen omdat ze hun recht op protest uitoefenen.'
Behalve SUNTRACS is ook de vakbond van de bananensector SITRAIBANA kop van jut. De provincie Bocas del Toro was de afgelopen maanden de broeihaard voor het protest. Vele inwoners van de provincie werken in de bananenindustrie en er bevinden zich verschillende semi-autonome inheemse gemeenschappen. Tot 11 juni vond er zes weken lang een staking plaats tegen Chiquita Brands, waarop de Zwitsers-Amerikaanse bananengigant zijn operaties in Panama stopzette. Dat maakte de overheid bang, omdat van Panama's totale export 17,5% bananen bedraagt.
SITRAIBANA-voorzitter Francisco Smith werd op 15 juni gearresteerd en in een maximaal beveiligde cel gestopt. Op 9 juli schortte het hof van beroep zijn voorlopige hechtenis op, maar hem worden nog beschuldigen ten laste gelegd voor het blokkeren van de openbare weg.
Institutionele crisis
Niet alleen de regering gaat zijn boekje te buiten, zegt Vargas, die meent dat er sprake is van een heuse institutionele crisis. 'Wanneer ik vakbondsleden vertegenwoordig in de rechtbank, is duidelijk wiens belangen justitie dient. De president laat de wetgevende en rechterlijke macht naar zijn pijpen dansen. Het onrecht dat plaatsvindt is choquerend. Er zijn zelfs magistraten die smaadcampagnes voeren tegen militanten, door bijvoorbeeld te zeggen dat ze een staatsgreep zouden willen plegen.’
‘Ik werk al 35 jaar als advocaat om arbeidsrechten te beschermen, en hoop dat de reputatie die ik in al die jaren heb opgebouwd mij zal beschermen.' Maar Vargas zag hoe verschillende collega-advocaten al werden opgepakt. 'De politie is bijna constant aanwezig voor mijn huis. Als ik vraag waarom, zeggen ze dat het om een willekeurige patrouille gaat en me met mijn eigen zaken moet bemoeien. Het is een vorm van intimidatie.'
Een directe oplossing ziet Vargas niet. ‘Ik vermoed dat de situatie nog wel even zal blijven escaleren. Mulino’s regering houdt voet bij stuk en weigert de dialoog aan te gaan. Maar de woede tegen de regering verbindt het Panamese volk. Die zal zijn recht op protest blijven uitoefenen en de straten niet verlaten voor er hervormingen komen. Recente peilingen gaven Mulino nog maar 9% van het vertrouwen.'
'Eén van de weinige kansen op de-escalatie zie ik met bemiddeling door een derde partij. Dat zou de VN kunnen zijn, maar ook een maatschappelijk orgaan zoals de Kerk.'
In 2023 legden grootschalige protesten Panama dermate plat dat de regering wel rond de onderhandelingstafel moest gaan zitten en toegevingen doen. Hoe de situatie zich nu verder zal ontvouwen is nog maar de vraag, met een groeiend aantal militante burgers en een steeds repressiever optredende staat.
