Tariq Ali over het extreme centrum

Tariq Ali is de auteur van tientallen boeken, waaronder ‘The Clash of Fundamentalisms’ en het pas verschenen ‘The Extreme Centre. A Warning’. Hij was vorige week in Bozar, Brussel om te praten over islamisme en Europa. MO* nam de gelegenheid te baat om vragen te stellen over de Britse verkiezingen van 7 mei -‘de belangrijkste sinds 1945’. Het gesprek voerde ook naar de rest van Europa waar volgens Ali ‘dezelfde extreme centrumpolitiek voor een uitholling van de democratie zorgt’.

  • © Brecht Goris 'Radicaal links moet verstandige, gezamenlijke politieke strategieën hebben waarbij de ego’s en de sektarische belangen opzijgeschoven worden ten voordele van een geloofwaardig alternatief.' © Brecht Goris
  • CC / Scottish Government (CC BY-NC 2.0) Nicola Sturgeon, voorzitster Scottish Nationalist Party (links). CC / Scottish Government (CC BY-NC 2.0)
  • © Brecht Goris 'Schotten zien de Britse politiek als de belangenverdediging van bankers' © Brecht Goris

‘De opiniepeilingen van de voorbije weken hebben het steevast over een klinkende overwinning voor de Scottish National Party (SNP)’, zegt Tariq Ali enthousiast.

Hij voegt er meteen aan toe dat de SNP geen traditionele nationalistische partij is die zich baseert op etnische gronden of de tegenstelling tussen autochtonen en immigranten.

‘De partij positioneerde zich links van Labour en verwerpt de structuur van het Verenigd Koninkrijk alleen omdat de regering en het parlement in Londen geleid worden door mensen die de belangen van de Schotse kiezers niet behartigen. Zo lang dat in de naoorlogse periode wel gebeurde, was er weinig sprake van onafhankelijkheidsstreven.’

Tariq Ali: Volgens de meeste peilingen zou de SNP alle 59 zetels in Schotland veroveren. Laat dat wat overdreven zijn, in elk geval zal duidelijk worden dat de Schotten voor een sociaal alternatief kiezen. En als de SNP inderdaad een overrompelende overwinning behaalt, dan zie ik Schotland binnen het komende decennium onafhankelijk worden.

De SNP kreeg er op drie weken nadat ze het referendum verloren had honderdduizend leden bij.

Daarom zijn deze verkiezingen de belangrijkste Britse verkiezingen sinds 1945, toen de overwinning van Labour en de sociale politiek die daardoor gerealiseerd werd ervoor zorgde dat het Verenigd Koninkrijk verenigd bleef. De overwinning van het thatcherisme en het extreme centrum vernietigde die eenheid en drijft het land uit elkaar.

Het referendum voor onafhankelijkheid werd wel verloren.

Tariq Ali: Omdat de meerderheid van de kiezers toch voorbehoud had bij de radicale breuk, maar ook omdat de centrumpartijen de ene belofte na de andere deden. Alleen werden die beloftes al meteen na het referendum overboord gegooid. Het gevolg was dat de SNP, tijdens de drie weken nadat ze het referendum verloren had, er honderdduizend leden bij kreeg.

Is dat onafhankelijkheidsperspectief een teken van hoop of wanhoop? Het is toch ook het opgeven van het geloof dat de Britse politiek van binnenuit veranderd kan worden?

Tariq Ali: De Schotten hebben vooral het gevoel dat zij opgegeven zijn door de machthebbers in Engeland. Zij hebben het gevoel dat Londen alleen geeft om de bankiers en de bourgeoisie van Zuid-Engeland. Dat betekent niet dat er geen draagvlak zou zijn voor sociaal-democratie in het zuiden, er is alleen niemand die deze hoop wil belichamen.

Het extreme centrum

(C) Brecht Goris

‘Schotten zien de Britse politiek als de belangenverdediging van bankers’

Vertrekpunt voor het gesprek was het jongste boek van Tariq Ali, The Extreme Centre. A Warning. Daarin beschrijft Ali de politieke betekenis van Thatcher voor Groot-Brittannië en later voor het hele Europese continent.

Tariq Ali: ‘Het begon met het ontstaan van een vorm van kapitalisme die gedreven werd door grootschalige winsten, privatiseringen en het introduceren van de logica van het kapitaal in de meest gerespecteerde onderdelen van de welvaartstaat zoals gezondheidszorg en onderwijs. Die Washington Consensus of dat neoliberaal kapitalisme werd en wordt voorgesteld als onvervangbaar. Er is geen alternatief.

Het effect van die nieuwe economische ideologie is geweest dat de democratie verzwakt werd, dat het beleid steeds minder verantwoording aan de burgers aflegt én dat de grote centrumpartijen nauwelijks nog van mening verschillen als het over de fundamentele maatschappelijke keuzes gaat.’

Hoe was het mogelijk de ideologische tegenstellingen van naoorlogs Europa zo geruisloos te vervangen door deze consensus, die mensen uiteindelijk van hun stem en hun perspectief zou beroven?

Eenmaal de Koude Oorlog achter de rug, was de sociaal-democratie overbodig als instrument om de superioriteit van het kapitalisme te verdedigen, en dus werd ze gedumpt.

Tariq Ali: De Sovjetunie verbrokkelde en verdween uiteindelijk. Niet dat daardoor een prachtig model verdween waarna de arbeiders verweesd achterbleven, maar het bestaan van een niet-kapitalistische wereld dwong de machthebbers in het Westen er wel toe om wat toegevingen te doen aan hun eigen werkende klasse en lagere middenklasse. Het was een ideologische competitie waarin de sociale welvaartsstaat gecombineerd werd met democratie en politieke vrijheden.

Eenmaal de Koude Oorlog achter de rug, was de sociaal-democratie overbodig als instrument om de superioriteit van het kapitalisme te verdedigen, en dus werd ze gedumpt.

En sociaal-democraten lijken dat op de meeste plaatsen aanvaard te hebben. Waarom?

Tariq Ali: Omdat ze zelf ook geloofden dat het kapitalisme voortaan het enige werkbare model was. Ze kapituleerden, in de hoop dat ze zo toch deel zouden kunnen blijven uitmaken van de heersende klasse. In Groot-Brittannië was de grootste overwinning van Thatcher de vernietiging van de oude Labour Partij en van de vakbonden. Het resulteerde uiteindelijk in een nieuwe generatie leiders die de ideeën van Thatcher aanvaardden als uitgangspunt. Blair, Brown en hun opvolgers hebben de neoliberale ideeën nooit ernstig uitgedaagd.

De realiteit is dat de Labour Partij de ene na de andere verkiezingen verloor. De kiezers verlieten de oude partij dus, en de partij is hen gevolgd.

Kinnock verloor de verkiezingen met 11 miljoen stemmen, Blair won de verkiezingen met iets meer dan 9 miljoen stemmen. Zo scheef zit dat systeem in elkaar.

Tariq Ali: Je mag je niet blind staren op de verkiezingsuitslagen, want die zijn in Groot-Brittannië altijd grondig vertekend door het kiessysteem. Wij hebben geen representatief systeem, maar een first-past-the-post systeem, waarbij elk kanton maar één vertegenwoordiger heeft. Thatcher heeft nooit een meerderheid van de stemmen gehaald. Neil Kinnock verloor de verkiezingen met 11 miljoen stemmen, Tony Blair won de verkiezingen met iets meer dan 9 miljoen stemmen. Zo scheef zit dat systeem in elkaar.

En dan krijgen we de crisis van 2008, waarbij het zegevierende systeem toch niet zo almachtig lijkt en de wallen van het oninneembare kapitalisme voor de ogen van een verbaasde wereld verkruimelen. En het resultaat is: minder ruimte voor alternatieven dan ooit tevoren en meer macht voor de vertegenwoordigers van het extreme centrum.

Tariq Ali: Inderdaad. Aangezien er geen echt ideologisch alternatief meer was, waren alle partijen het erover eens dat alle mogelijke middelen gebruikt moesten worden om het ineenstortende systeem te redden, inclusief de staat die normaliter verguisd wordt. De banken werden gered met de massale inzet van publieke middelen, en iedereen is blij dat de normaliteit hersteld is. Want bij gebrek aan alternatief aanvaarden mensen de negatieve kanten van wat ze ervaren als het enig mogelijke systeem.

In Zuid-Europa ontstaan wel partijen en bewegingen met een radicaal ander verhaal én een grote aanhang bij de bevolking. Waarom is er in Groot-Brittannië nooit een soort Podemos ontstaan?

Tariq Ali: Het verzet tegen de politieke consensus van het extreme centrum komt in Groot-Brittannië uit het noorden, uit Schotland. Daar is het geloof in de sociaal-democratie nooit zo grondig uitgeroeid als in het zuiden, in Engeland. De Scottish National Party positioneerde zich links van Labour en eist gewoon het herstel van sociaal beleid.

De Europese stand van zaken

Hoe uniek is het politieke landschap in Groot-Brittannië?

Tariq Ali: Minder uniek dan je zou denken. De teleurstelling over het extreme centrum is overal voelbaar, de antwoorden die er op gegeven worden verschillen wel. In Spanje heb je Podemos, in Griekenland Syriza, maar in Frankrijk is het Front National het populaire antwoord, in Nederland is er het extreme populisme.

Dat lijken momenteel de beschikbare alternatieven: extreem-rechts en rechts nationalisme, ofwel “opstandige groepen”. Die laatsten zijn niet altijd het betere alternatief –kijk maar naar de beweging rond Beppe Grillo in Italië. Europa staat er over het algemeen slecht voor.

Het goede nieuws is dat steeds meer kiezers in Europa beseffen dat het extreme centrum hen niet dient en dat het systeem zelfs tégen hen werkt.

Het goede nieuws is dat steeds meer kiezers in Europa beseffen dat het extreme centrum hen niet dient en dat het systeem zelfs tégen hen werkt. Dat hoor je zelfs in het discours van Marine Le Pen, die het heeft over het herstel van de Franse soevereiniteit en over het belang van gratis onderwijs en gezondheidszorg voor iedereen. Zij heeft zelfs een punt als ze zegt dat zowel Sarkozy als Hollande instrumenten zijn van de financiële wereld in plaats van vertegenwoordigers van het volk.

Maakt de toenemende diversiteit in de steden het ontstaan van nieuwe alternatieven makkelijker of net moeilijker?

Tariq Ali: In de mate dat we het over sociale cohesie hebben, mag je niet vergeten dat tenminste in Groot-Brittannië de sociale cohesie niet verbroken werd door de komst van migranten, maar door de bewuste de-industralisering van het land. De sluiting van de mijnindustrie en de staalindustrie: dat heeft de ruggegraat van de gemeenschap gebroken.

De migratie die voorafging aan de uitbreiding van de EU is in Groot-Brittannië eigenlijk zeer goed verwerkt. De migranten uit Zuid-Azië en de Cariben zijn erg politiek actief, over het hele spectrum.

Een écht struikelblok voor het ontwikkelen van politieke alternatieven is de versplintering van links in Groot-Brittannië. Het enige dat die mensen kunnen, is sekten oprichten en elkaar bestrijden. Radicaal links moet verstandige, gezamenlijke poitieke strategieën hebben waarbij de ego’s en de sektarische belangen opzijgeschoven worden ten voordele van een geloofwaardig alternatief.

De echte opstand tegen het extreme centrum moet ook de sociaal-democraten durven uitdagen.

En dat moet op eigen kracht gebeuren, niet door te hopen dat de traditionele sociaal-democraten nu snel zullen terugkeren naar hun ware roeping. Dat is een probleem geweest met Mélenchon in Frankrijk, hij heeft zichzelf niet echt durven loskoppelen van de PS. Het zelfde fenomeen doet zich voor in Duitsland, waar Die Linke onder oud-communist Gysi de SPD niet durft los te laten.

De echte opstand tegen het extreme centrum moet ook de sociaal-democraten durven uitdagen.

CC / Scottish Government (CC BY-NC 2.0)

Nicola Sturgeon, voorzitster Scottish Nationalist Party (links).

Kan je de gevestigde partijen succesvol uitdagen als je geen uitgewerkt en doorgerekend alternatief biedt?

Tariq Ali: Je kan mensen alleen echt mobiliseren als ze het gevoel hebben dat er echte, fundamentele keuzes mogelijk zijn. Kijk naar het referendum in Schotland: iedereen had het gevoel dat het om een wezenlijke vraag ging die ze gemotiveerd moesten beantwoorden. En door de kiesleeftijd te verlagen naar 16 jaar, werd het hele politieke debat ook meteen binnengebracht in alle scholen, waar fantastische debatten georganiseerd werden.

Echte keuzes politiseren mensen. Dat is ook de reden waarom Syriza en Podemos het verschil kunnen maken. En daarom doen de Duitse regering en de Europese Commissie er alles aan om Podemos en Syriza uit te schakelen: ze willen niet dat politieke alternatieven tastbaar en zichtbaar worden.

Welk model is het meest interesante  voor de rest van Europa: Syriza of Podemos?

Tariq Ali: Beide hebben hun sterke punten. Syriza is een federatie van diverse partijen, Podemos bouwt iets helemaal nieuw op vanuit massamobilisatie. Wat hen alvast verbindt, is hun actieve betrokkenheid bij de nieuw-linkse politiek in Latijns-Amerika van de voorbije jaren. Zowel Tsipras als Iglesias hebben in de regio gewerkt, kennen de processen en weten dus hoe groot het belang van massamobilisatie is voor het ontwikkelen van echte alternatieven.

Een andere les die ze uit de Latijns-Amerikaanse ervaring geleerd hebben, is dat alternatieve projecten of partijen zich niet moeten laten opjagen door de media. In alle landen van Latijns-Amerika schreef de meerderheid van de media tégen de linkse ideeën, toch wonnen ze verkiezing na verkiezing.

In alle landen van Latijns-Amerika schreef de meerderheid van de media tégen de linkse ideeën, toch wonnen ze verkiezing na verkiezing.

Maar zijn verkiezingen nog wel de plaats waar het volk echte overwinningen kan behalen? Moet er niet naar nieuwe vormen van democratie gezicht worden?

Tariq Ali: Dat klopt, maar bij gebrek aan reële alternatieven, blijven verkiezingen wel een reële mogelijkheid om macht te verwerven. Er is veel terughoudendheid om dat langs andere wegen te doen, en ik begrijp dat wel. Er zijn grenzen aan wat burgerpolitiek kan realiseren. Ik zag dat ook in Egypte, tijdens de hoogdagen van de Lente. Mensen blijven zeer huiverig tegenover elk alternatief dat hen herinnert aan de dagen van het reëel bestaande communisme.

De vraag is wat de impact zal zijn van het harde neoliberale beleid dat steeds meer mensen echt uitsluit van deelname aan de samenleving. In het noorden van Engeland heb je nu al derdewereldtoestanden van werklozen die zich elke dag op een punt verzamelen waar werkgevers hen komen uitkiezen en oppikken, elke dag opnieuw.

Een alternatief waar u het niet over heeft, maar dat nogal wat aandacht opeist de jongste tijd, is de politieke islam, met het brede spectrum van democratische Moslimbroeders tot het extremistische en gewelddadige salafisme van IS. Dat islamisme verwerpt het heersende model, soms zelfs inclusief de koloniale grenzen van een eeuw oud.

Tariq Ali: Ik ben heel erg sceptisch over de kansen dat het islamisme voor een reëel alternatief kan zorgen. Ik ken die mensen, ik ken hun ideeën. De zwakte van de extremisten is dat ze elke culturele identiteit en traditie verwerpen, waardoor mensen hen niet lang kunnen verdragen –zelfs als er initieel wat enthousiasme is, zoals in delen van Irak. De IS is een soort radicale spiegelversie van de Navo geworden. Geweld, moorden en macht: daar gaat het hen om.

De Moslimbroeders zijn ook geen alternatief, ze zijn gewoon een conservatieve, neoliberale partij, vergelijkbaar met de Europese christen-democraten. Waren de islamisten van vandaag maar zoals de bevrijdingstheologen in de jaren tachtig, maar helaas.

Dit artikel verscheen eerder op 6 mei 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.