De (on)zin van het aanzuigeffect

Donderdag 23 april kwam de Europese Raad in uitzonderlijke zitting bijeen om zich te buigen over de crisis in de Middellandse Zee. Doel van de zitting: onder meer het finetunen van het tienpuntenplan dat de Europese Commissie, bij hoofde van EU-commissaris Avramopoulos, op 20 april voorstelde als antwoord op de scheepsrampen van de voorbije weken en maanden.

Een moeilijke opdracht, zo werd voorspeld, want de meningen over wat een juiste aanpak dan wel inhoudt lopen fel uiteen in de 28 lidstaten. Vooral de uitbreiding van het mandaat van het Europese grensagentschap Frontex zorgt al jaar en dag voor de nodige discussie.

Gisteren besliste de Europese Raad toch om het budget voor reddingsoperaties op de Middellandse Zee te verdrievoudigen. Geen overbodige beslissing, want in de voorbije vier maanden van dit jaar maakten, volgens cijfers van Amnesty International, al 21.385 mensen de oversteek naar Europa.

Efficiëntie prioritair

‘Je mag niet vergeten dat er ook al indirect geld via andere fondsen naar grenslanden als Griekenland en Italië gaat.’

Snel na de scheepsramp van 18 april liet Europa weten het budget van de huidige reddingsoperatie Triton, onder coördinatie van Frontex, te verhogen. En, zo luidde het communiqué van de Europese Commissie op 20 april, Frontex zou ook zijn operationele gebied moeten vergroten om verder op zee te kunnen gaan dan vandaag het geval is.

De reacties bleven niet uit. Zo werd het tegenargument dat de Italiaanse reddingsoperatie Mare Nostrum tot een aanzuigeffect leidde, bovengehaald.

Tegelijk vonden mensenrechtenorganisaties een verhoging van de budgetten een povere reactie om humanitaire rampen als deze te voorkomen. De humanitaire benadering raakte ondergesneeuwd onder de actiepunten van Europa om migranten tegen te houden Europa te bereiken.

‘Spreken over budgetten leidt altijd tot discussie’, reageert het Europarlementslid Helga Stevens. ‘Maar we moeten ons daar niet op blindstaren. Je mag niet vergeten dat er ook al indirect geld via andere fondsen naar grenslanden als Griekenland en Italië gaat. Belangrijker is om te kijken of de verhoogde budgetten efficiënt worden aangewend, en of de resultaten een verschil zullen maken.’

Stevens nuanceert het argument dat reddingsoperaties leiden tot een aanzuigeffect. ‘Het mag geen excuus worden om niets te doen.’ Tegelijk vindt ze het belangrijk vluchtelingen, die nood hebben aan bescherming, sneller te kunnen onderscheiden van de ‘puur economische migranten’.

‘Aanzuigeffect is onzin’

‘Frontex’ operationele zone op zee uitbreiden vereist een akkoord met het stuurloze Libië, een delicate zaak.’

Verwacht wordt dat tussen 6000 en een miljoen vluchtelingen klaarstaan om nog dit jaar de oversteek naar Europa te maken. ‘Blokken we onze grenzen verder zoals nu, dan leidt dit tot nog meer catastrofen’, reageert het liberale europarlementslid Gérard Deprez. Deprez vindt het aanzuigeffect onzin.

‘Het aantal vluchtelingen dat zich waagt aan een levensgevaarlijke oversteek, hangt niet af van de grootte van reddingsoperaties als Triton of Poseidon, wel van de politieke situatie in landen als Irak, Syrië, Libië, Ethiopië en andere conflictgebieden.’

‘Bovendien zijn er, juist nadat Mare Nostrum werd opgezegd, nog nooit zoveel boten vertrokken als nu. Dat gebruiken als bewijs voor het aanzuigeffect is dus een idioot argument. Wanneer we de zeegrenzen hermetisch sluiten, zullen de migratieroutes zich simpelweg naar de oostgrenzen van Europa verleggen: Kosovo, Servië. Daarmee verschuif je dus het probleem.’

‘Om levens te redden en efficiënt te reageren, moeten we dus wel degelijk naar een operatie naar het voorbeeld van Mare Nostrum. Dat vereist een aantal stappen.’ Zo moet, aldus Deprez, het toe te wijzen budget minstens dat van Mare Nostrum evenaren: tien miljoen euro. Nu is negen miljoen toegezegd.

Momenteel bedraagt de totale begroting voor Frontex (met geld van de Europese Commissie, de Schengenzone en Groot-Brittannië en Ierland) 114.053.000 euro voor 2015. Dat is weinig, vindt Deprez. Want de missie van Frontex moet volgens hem worden verbreed: naast de huidige surveillance-opdracht moet Frontex een bijkomende reddingsmissie en daarvoor uitgerust materiaal krijgen.

Een derde noodzakelijke stap, vindt Deprez, is de operationele zone op zee uit te breiden. Een delicate zaak, geeft hij toe, want dat vereist ook een akkoord met het stuurloze Libië.

Het Libische probleem

‘De Libische stuurloosheid heeft een impact op de hele regio en op de humanitaire situatie.’

Meteen na de ramp, op 20 april, liet de Europese Commisisie in een tienpuntenplan weten dat ze betere afspraken wil maken met de omringende landen rond Libië. Een verwijzing naar een stabiliseringsopdracht voor Libië ontbreekt echter. Europa hervestigde bovendien zijn twee Libische missies in december vorig jaar (EUBAM en EUDIL) naar Tunis.

De EU bleef nog wel ondersteunend partner bij de VN-missie in Libië, UNISMIL, die het land moet leiden naar een eenheidsregering die nu ontbreekt. En dat laatste is een probleem, want Libië post-Kadhafi vormt een belangrijke doorgangshaven voor illegale migratie.

‘Het is natuurlijk wel prioriteit om Libië te stabiliseren, want de Libische stuurloosheid heeft een impact op de hele regio en op de humanitaire situatie’, zegt Stevens. ‘Onder wiens en onder welk mandaat die opdracht moet vallen, bijvoorbeeld de VN, durf ik niet zeggen. Het enige wat we moeten vermijden is om in oude valkuilen te trappen en een nieuw kolonialisme te creëren. De eenheidsregering die de VN-gezant op dit moment tracht uit te werken heeft evenwel mijn volle steun.’

De eenheidsregering is volgens Deprez niet alleen een opdracht voor Europa en de VN maar ook een taak van de Arabische Liga. ‘En op lange termijn is de stabilisering van Irak en Syrië prioritair en moeten we de opmars van Daesh (IS, td) en Al Qaeda stoppen.’ Op korte termijn ziet Deprez heil in speciale operaties, die niet per se onder coördinatie van Frontex vallen, om het vertrek van boten te voorkomen.

Aanpak van smokkelaars prioritair

‘Niet de EU, maar de smokkelaars drijven mensen naar een massagraf.’

Mensenrechtenorganisaties betreurden gisteren, na het bekendmaken van het actieplan van de Europese leiders, dat het mandaat van Frontex niet wordt uigebreid. Frontex heeft, volgens Stevens, in de eerste plaats een surveillance-opdracht. ‘Ga je die opdracht uitbreiden, dan krijg je een moeilijker evenwicht in verantwoordelijkheden. Kijk naar de evolutie: de smokkelaars schakelen, sinds een betere surveillance op de Middellandse Zee, steeds slechtere boten in om mensen in mens- en zeeonwaardige omstandigheden over te zetten.’

‘We moeten wel in perspectief blijven plaatsen wiens fout dat is. Niet de EU, maar de smokkelaars drijven mensen naar een massagraf. En dat moet worden aangepakt, met gecoördineerde acties.’

De aanpak van de mensensmokkelaars, wat gisteren op de Europese top werd benadrukt, moet ook volgens Deprez hoog op de agenda komen.

‘Dit is zeker een moeilijke opdracht en eindigt niet enkel bij het vernietigen van hun boten, maar we kunnen dit zeker beter beheren en beheersen dan nu het geval is. We hebben het alleen nog nooit gedaan. De internationale anti-piraterij-operaties voor de kust van Somalië vormden een succesvol voorbeeld van hoe het wel kan.’

Symptoombestrijding

Het echte probleem is volgens Europarlementslid Gérard Deprez het koppige Europese beleid.

Vrijwillige hervestiging moest volgens de Europese Commissie een aandachtspunt blijven voor de EU. Maar die boodschap viel gisteren niet in goede aarde. Een aantal lidstaten, onder meer Groot-Brittannië, voelen niets voor een spreidingsplan van te hervestigen vluchtelingen in Europa.

De VN-organisatie voor de Vluchtelingen UNHCR vroeg eerder staten om in 2015 en 2016 honderdduizend plaatsen aan te bieden voor Syrische vluchtelingen, met de nadruk op de bescherming van de meest kwetsbaren.

Tot nu hebben Europese landen 36.408 plaatsen voor hervestiging en andere vormen van toelating toegezegd Syriërs. Te weinig, vinden vluchtelingenorganisaties.

Volgens Deprez moeten de aantallen van hervestiging zeker omhoog, liefst met onderlinge afspraken tussen de lidstaten op niveau van de Europese Raad. ‘Maar hier zie ik toch, ondanks de sombere reacties, dat de inspanningen groeien om meer solidair te handelen. Al blijft de Dublin-richtlijn (deze EU-richtlijn bepaalt dat asielzoekers kunnen worden teruggestuurd naar het eerste land waarlangs ze Europa binnenkomen, red.) nog steeds een probleem.’

‘Ik denk dat je die West-Europese aarzeling om vluchtelingen te hervestigen historisch moet bekijken’, zegt Helga Stevens. ‘Het is waar dat landen als Griekenland en Italië een grote instroom van vluchtelingen binnenkrijgen. Maar het is even waar dat die landen ook massaal asielzoekers laten doorstromen naar West-Europa, die uiteindelijk veel meer mensen daadwerkelijk opvangen dan de grenslanden zelf.’

Veel punten in het tienpuntenplan zijn symptoombestrijding, besluit Deprez. Het echte probleem is volgens hem het koppige Europese beleid. Zolang dat niet structureel verandert, blijft illegale migratie een verliesoperatie voor alle betrokken partijen, aldus Deprez.

‘We moeten legale kanalen creëren om migratie naar Europa mogelijk te maken. Dat kan niet zo moeilijk zijn als je weet dat we arbeidskrachten en dus migratie nodig hebben. Wat asielopvang betreft: asielzoekers moeten in de regio zelf een asielaanvraag kunnen doen, zodat we hen niet toeleiden naar krankzinnige risico’s te nemen. Nu is hervestiging een te pover kanaal om vluchtelingen veilig naar hier te halen.’