Turkse persvrijheid in coronatijden: ‘Het voelt alsof iemand de hele tijd over je schouder meekijkt’

64 mensen zijn in Turkije aangehouden omdat ze zogenaamd ‘ongegronde en provocerende’ berichten gedeeld hebben op sociale media over de coronacrisis. In crisistijden is de lijn tussen waarheid en misdaad dun. Gürkan Özturan van Dokuz8News, een platform voor burgerjournalistiek, in gesprek met MO* over onafhankelijke journalistiek.

‘Ik ben nu creatiever en ik kan langer schrijven’, antwoordt Gürkan Özturan als ik hem vraag of hij het volhoudt onder de lockdownmaatregelen. ‘Normaal gezien ben ik twee uur per dag onderweg voor het werk. Dat valt nu gelukkig weg.’

Vanuit zijn appartement in Istanboel werkt Özturan als executive manager voor het onafhankelijke burgerjournalistiekplatform Dokuz8News. Dat is intussen uitgegroeid tot een nieuwsplatform dat de klok rond nieuws brengt over de coronacrisis in Turkije.

Diezelfde crisis zorgde er ook in Turkije voor dat drastische maatregelen werden genomen. Mensen moeten er anderhalve meter afstand houden, niet-essentiële winkels sloten de deuren en in vele steden geldt een avondklok.

Sinds begin april zijn in Turkije 64 mensen in hechtenis genomen omdat ze ‘provocatief berichtten’ over het coronavirus.

Turkije lag eerder onder vuur omdat de regering het dodental zou verzwijgen, maar de minister van gezondheid Fahrettin Koca betwist dat. ‘We geven de Wereldgezondheidsorganisatie alle informatie die we hebben’, klinkt het.

Veel ruimte voor kritiek en scepsis is er sindsdien niet meer. Sinds het begin van de corona-uitbraak wachten in Turkije acht journalisten op een uitspraak nadat ze zogenaamd ‘provocatief berichtten’ over het coronavirus. Verontrustend, als je weet dat vandaag al 85 journalisten achter slot en grenden zitten.

De onzekere toekomst van sociale media

Vooral de sociale media liggen in Turkije onder vuur. Het Turkse ministerie van Binnenlandse Zaken meldt 242 verdachten die ‘ongegronde en provocerende berichten’ over het coronavirus op sociale media hebben geplaatst. Daarvan zijn ruim 64 mensen in hechtenis genomen.

Censuur op deze platforms bestond al in grote mate, maar neemt nu een gevaarlijke extra wending met een wetsvoorstel dat op tafel ligt ‘in de strijd tegen het coronavirus’. Een deel van het wetsvoorstel stelt dat socialemediaplatforms een officiële vertegenwoordiger voor Turkije moeten aanduiden. Die moet dan op vraag van de regering content verwijderen, toegang blokkeren of persoonlijke informatie delen met de autoriteiten. Platforms krijgen dan 24 uur de tijd om te reageren of riskeren een boete van 1 miljoen Lira (136.400 euro) – in het ergste geval tot 95 procent minder toegankelijkheid in Turkije.

De vraag is of sociale media zoals Twitter en Facebook in Turkije nog lang zullen bestaan. ‘Dit zijn maatregelen die genomen worden tijdens de coronacrisis, maar die dreigen permanent te blijven bestaan. Er zou zoiets kunnen komen als een Turkse Twitter, maar dan verliest Turkije zijn kennis over de buitenwereld’, zegt Gürkan Özturan.

De man achter Dokuz8News laat zich niet afschrikken door de repressie. Dit platform was een van de 375 organisaties die na de mislukte staatsgreep in 2016 werden opgedoekt. Sindsdien gebeurde dat meermaals. Zelfs op de dag dat we Özturan interviewen, meldt Twitter dat het nieuwsaccount tijdelijk geblokkeerd is. Toch laat Özturan de moed niet zakken. ‘Ik blijf doorgaan, omdat ik mijn werk relevant vind. Ik zal dus niet snel opgeven.’

Persvrijheid onder zware druk

De regering heeft Dokuz8News twee jaar geleden opgeheven. Intussen zijn jullie weer aan de slag. Hoe slagen jullie erin te blijven voortwerken in deze coronatijden?

Gürkan Özturan: Het voelt aan alsof iemand continu over je schouder meekijkt als je aan journalistiek doet vandaag. En als je dat gevoel vandaag niet hebt, zal je morgen merken wat de gevolgen van je acties waren.

Lees ook

Turkse schrijfster Asli Erdogan: ‘Ik moet iets vernield hebben in het mechanisme van het systeem’

Om een voorbeeld te geven van voor de corona-uitbraak er was: de partijleider van de oppositiepartij HDP, Selahattin Demirtas, zit al meer dan drie jaar vast. Intussen is hij opnieuw beschuldigd van uitspraken die hij in 2012 deed. Zelfs als leider van één van de grootste oppositiepartijen van Turkije ontkom je niet aan de repressie. Journalisten kunnen misschien geen direct gevaar voelen, maar dat betekent niet dat onze activiteiten niet onder de loep genomen zullen worden eens de overheid er de gepaste tijd voor vindt.

Het doet me pijn als mensen beslissen om ons platform niet meer te volgen uit angst. Ik hoop dat dit niet permanent is. Toch probeer ik niet bang te zijn, want ik weet dat ons werk als onafhankelijke journalisten relevant is.

Het lijkt alsof alles wat je zegt, tegen je gebruikt kan worden. Wat staat er op het spel als je je mond voorbijpraat?

Gürkan Özturan: Dat klopt. Hier ben je schuldig tot het tegendeel is bewezen. Het zou omgekeerd moeten zijn, maar dat is het spijtig genoeg niet.

‘Hier ben je schuldig tot het tegendeel bewezen is.’

Er ligt een nieuwe amnestiewet op tafel die criminelen zoals verkrachters en vrouwenmishandelaars uit de gevangenis zal halen. De autoriteiten willen zo de kans op een grote corona-uitbraak vermijden in gevangenissen. Maar de AKP, de politieke partij van president Erdogan, besliste dat politieke gevangenen geen kans maken op vrijlating. Zij vormen nochtans geen bedreiging voor de maatschappij. Er zijn ook al journalisten geweest bij Dokuz8News die in het politiekantoor moesten getuigen over artikels die ze schreven. Gelukkig zijn zij niet vervolgd.

Ben je zelf bang voor vervolging door je werk als journalist?

Gürkan Özturan: Ik maak me vaak zorgen. Als wij in Turkije worden vervolgd, zullen we niet over dezelfde rechten beschikken als andere democratische landen. Toch weet ik dat er mensen zijn die een luidere stem zullen hebben en ons zullen steunen. Wij voeren nu al heel wat campagne voor honderden journalisten die achter tralies zitten. Dat vergt veel tijd en energie. De situatie is verontrustend, maar ik blijf erin geloven dat het positiever zal uitdraaien voor de volgende generatie.

Politieke draagvlak brokkelt af

Hoe houdt de politieke partij AKP zich nog recht in deze crisis?

Gürkan Özturan: De AKP, die de absolute meerderheid heeft in het parlement, heeft de oppositie tot vijand verklaard. In plaats van de pandemie te bestrijden, pakken ze nu de “good will” van de oppositie hard aan. Ze maken critici monddood en werken zichzelf daardoor tegen, want dat heeft een negatieve impact op hun kiezers. Velen verliezen hun vertrouwen in de AKP. Oppositiepartijen zoals CHP en HDP stellen voor om gratis voedselpakketten rond te delen in de steden. De AKP liet op zijn beurt weten om daar niet in mee te gaan. Veel plekken waar mensen eten maken voor de minderbedeelden zijn nu gesloten door de autoriteiten.

‘Nu hebben we een overheid die zijn eigen volk laat verhongeren. Dat komt niet goed bij de politieke aanhang van AKP.’

Nu hebben we een overheid die zijn eigen volk laat verhongeren. Dat komt niet goed aan bij hun politieke aanhangers. De eens zo vurige steun voor de AKP is stilaan aan het uitdoven. En eenmaal de pandemie zal verdwijnen, zullen mensen er keer op keer aan herinnerd worden wat de overheid de samenleving heeft aangedaan.

Al moet ik daarbij zeggen dat de huidige minister van Gezondheid, Fahrettin Koca (AKP), een kritische stem binnen de regering lijkt te zijn. Hij is enorm productief geweest in deze pandemie en is een figuur die zelfs als politicus van de conservatieve partij AKP vooruitstrevend lijkt.

*Aanpassing op 27/4/2020: oorspronkelijk werd in dit artikel vermeld dat er ‘85 journalisten achter de tralies zitten in Turkije omdat ze kritiek uitten op de Turkse aanpak van de coronacrisis’, maar dat bleek een misverstand. Nog voor de crisis uitbarstte, zaten al 85 journalisten achter de tralies. Omwille van kritiek tijdens de coronacrisis werden 64 andere mensen (al dan niet tijdelijk) in hechtenis genomen.