In gesprek met de Peruaanse journaliste Zuliana Lainez

Journalisten in Peru brengen hoop: ‘Wij zijn de stem van zij die geen stem hebben’

© Wereldsolidariteit

 

Journalistiek als waakhond en behoeder van de democratie, je zou er haast niet meer in geloven in tijden van fake news. Toch bestaat het. In Peru spitten onderzoeksjournalisten recent een aantal cases naar boven die de elites in het hart troffen en het volk massaal op straat brachten. Voor journaliste Zuliana Lainez is het een signaal van hoop voor de democratie in haar land.

Het werk van de onderzoeksjournalisten van IDL-Reporteros, Ojo Público en Convoca is indrukwekkend. Het zijn dezelfde journalisten die in Peru meewerkten aan het onderzoek over de Panama Papers. In heel Latijns-Amerika zie je een toename van zulke onafhankelijke mediaplatforms, zegt Lainez, zelf een gedreven journaliste, algemeen secretaris van de Nationale Vereniging voor Journalisten in Peru en lid van de raad van bestuur van de Internationale Federatie van Journalisten. Ze was onlangs in België op uitnodiging van Wereldsolidariteit.

Van de duistere praktijken die de voorbije twee jaar aan het licht kwamen, zorgt het corruptieschandaal gelinkt aan de Braziliaanse case Lava Jato (de Car Wash operatie, opgezet door het bedrijf Odebrecht) voor de grootste verontwaardiging. Net als in Brazilië lieten Peruaanse politici tot op het hoogste niveau zich strikken in de netten van het bedrijf. Ex-president Ollanta Humala (2011-2016) en zijn vrouw Nadine Heredia zitten momenteel een celstraf uit. De gewezen president Alejandro Toledo (2001-2006) verblijft in de VS, maar tegen hem loopt een internationaal aanhoudingsbevel. Tegen ex-president Alan García (2006-2011; 1985-1990) lopen verschillende beschuldigingen. Hij is voorlopig nog op vrije voeten maar omdat de grond onder die voeten wel heel erg warm werd, vroeg hij vorige week asiel aan bij de ambassade van Uruguay in zijn land. Dat werd hem geweigerd.

Ook ex-president Fujimori (1990-2000) zit al langer in de gevangenis, wegens een reeks corruptieschandalen in complot met zijn vicepresident Vladimiro Montesinos en voor ernstige mensenrechtenschendingen tijdens de geweldperiode met het Lichtend Pad.

Toch kan het fujimorisme nog steeds rekenen op een sterke aanhang. Zijn dochter Keiko Fujimori verloor in juni 2016 nipt de presidentsverkiezingen van haar rivaal Pedro Pablo Kuczynski. Haar partij, met een meerderheid in het congres, zorgde er vervolgens wel voor dat Kuczynski nog geen jaar later, in maart vorig jaar, moest opstappen als president en de macht moest overdragen aan vicepresident Martin Viscarra. Keiko zorgde voor de publicatie van een reeks video’s waaruit bleek dat ook PPK, zoals Kuczynski genoemd wordt, gelinkt werd aan de corruptie-case in het Odebrecht-kluwen.

Enkele maanden later, in november vorig jaar, was het de beurt aan Keiko zelf. De openbare aanklager beschuldigt haar van witwaspraktijken in het kader van de kiescampagne van 2011, waarbij Keiko haar campagne zou gefinancierd hebben met witgewassen geld van, jawel, Odebrecht.

‘Corruptie teistert ons land al sinds de kolonisatie. Het is een kwaad dat doorgedrongen is tot de hoogste machtssferen’

Is dit nu om te juichen of om te huilen?

Zuliana Lainez: Vandaag wordt het boek De geschiedenis van corruptie in Peru veel geciteerd. Het gaat over Odebrecht en Lava Jato maar maakt ook duidelijk hoe corruptie ons land sinds de kolonisatie teistert. Het is een kwaad dat is doorgedrongen tot in de hoogste machtssferen van het land. Het netwerk is verbijsterend maar de gevoelens die het opwekt zijn gemengd: verontwaardiging over die hoogste gezagdragers die zich zo lieten inpakken voor eigen gewin. Maar er is ook een positieve kant: Peru is wellicht het enige land in Latijns-Amerika waar vier vorige presidenten voor het gerecht zijn gebracht, wat erop wijst dat niemand kan ontkomen.

Onbetrouwbare instellingen, betrouwbare pers

Wil dit zeggen dat je in Peru op het gerecht kunt bouwen?

Zuliana Lainez: Dat durf ik niet zeggen. IDL-Reporteros bracht in juli vorig jaar een “witte boorden”-corruptiecase aan het licht, de zogenaamde “Cuellos Blancos del Puerto (van het gerechtshof van Callao, het havendistrict in Lima, red.). In dit corruptieschandaal zijn rechters, openbare aanklagers, politici en hooggeplaatste figuren betrokken die elkaar gunsten verleenden of afkochten om bevriende relaties van lopende onderzoeken te bevrijden.

Ook ambtenaren van de Peruaanse voetbalfederatie zijn er in betrokken. Een voor de hand liggende manier om iemand om te kopen was een ticket naar Rusland schenken tijdens het WK voetbal om een wedstrijd van het Peruaanse elftal bij te wonen en te logeren in het luxehotel met de voetbalhelden. Die beschuldigingen konden makkelijk getraceerd en geverifieerd worden.

Vanuit de hoogste gerechtelijke instanties werd op Gustavo Gorriti, coördinator van IDL-Reporteros die deze case aan het licht brachten, druk uitgeoefend om zijn bronnen prijs te geven en de documentatie van het onderzoek van de journalisten in beslag te nemen. Uiteindelijk slaagden die instanties niet in hun opzet, omdat Gorriti zich wist te verdedigen door beroep te doen op de Peruaanse grondwet, die het bronnengeheim beschermt. Op dit moment vindt in Lima een solidariteitsactie voor IDL-Reporteros plaats, omdat ze de journalisten het zwijgen willen opleggen.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Het is dus wel degelijk de journalistiek die de democratie nog enige geloofwaardigheid geeft.

Zuliana Lainez: Aangezien het in de zaak Lava Jato om gewezen presidenten gaat en bij de case van de Cuellos Blancos om hooggeplaatste functionarissen van het gerecht zelf, zouden die onderzoeken er nooit gekomen zijn zonder de onderzoeksjournalistiek en de druk van de straat. In Peru zijn de politici nog altijd beducht voor “de straat”.

‘In Peru zijn de politici nog altijd beducht voor “de straat”’

Als journalist weten we hoe je in Peru de maffia ontmaskert. Als iemand van de betrokkenen niet krijgt wat hem of haar beloofd werd of wordt ontslagen, stapt die daarmee niet naar het gerecht maar naar de pers, om door de druk van de pers de onregelmatigheden boven water te krijgen.

Of wanneer, bijvoorbeeld, een regionale autoriteit alle postjes invult met zijn eigen familie, komen mensen dat vertellen aan de pers. Het is triest dat men niet op justitie kan bouwen en dat iemand die deel uitmaakt van de maffia niet naar het gerecht kan stappen om een aanklacht in te dienen. Dat betekent dat die instellingen als zodanig zijn uitgehold.

Tegelijk is het bemoedigend dat de mensen vertrouwen hebben in de onafhankelijke pers. En dat daar figuren zijn waarop je kan bouwen, zoals Gorriti, die weerstand biedt aan dreigementen en druk.

De pers geniet dan wel een grote waardering in uw land.

Zuliana Lainez: Het gaat in deze gevallen wel degelijk over de onafhankelijke pers en de onderzoeksjournalistiek. In Peru, en Latijns-Amerika in het algemeen, heb je heel wat onafhankelijke pers en netwerken van onderzoeksjournalisten. De gedrevenheid van die mensen om journalistiek te bedrijven is heel sterk. Veelal heeft een onderzoeksjournalist een andere job en gebeurt het journalistiek onderzoek in zijn vrije tijd. Dikwijls is het de journalist zelf die onkosten draagt voor de verplaatsingen en het werkmateriaal zoals de computer. Ze doen dit omdat ze een engagement tegenover de samenleving opnemen. Het is een roeping, waarvoor de samenleving veel respect en erkenning in de plaats teruggeeft.

‘Journalisten voelen een sterk engagement voor de samenleving. Het is een roeping waarvoor ze veel respect en erkenning terugkrijgen’

Ik herinner me een manifestatie in Lima over de corruptie bij het gerecht. Het ging er hevig aan toe want de verontwaardiging was groot. IDL-Reporteros had wekenlang audiofragmenten vrijgegeven over de omkooppraktijken van de Cuellos Blancos. De mensen waren gedegouteerd. En ze applaudisseerden voor de journalisten. ‘Voortdoen, voortdoen, haal alles maar naar boven’, riepen ze.

De afgelopen zes maanden vonden in Peru vier indrukwekkende massamanifestaties plaats, waarin geëist werd dat er eindelijk werk gemaakt wordt van de strijd tegen corruptie. Het gevolg was dat het hoofd van het openbaar ministerie, Pedro Chávarry, begin dit jaar moest opstappen.

De impact van alternatieve media op de samenleving en de druk van de staat, heeft ook een impact op grote, gangbare media. Als een schandaal wordt uitgebracht, kunnen die niet anders dan daar ook achteraan gaan of op zijn minst verifiëren of het klopt. Die kanalen wachten vaak vol spanning af wat die alternatieve media gaan uitbrengen.

Is daar ook geen gevaar aan verbonden voor de journalisten zelf?

Zuliana Lainez: Vooral in het binnenland werden journalisten bedreigd, of zelfs vermoord, voor de corruptiezaken die ze aan het licht brachten. Sinds de jaren 80 tot vandaag zijn in Peru 63 journalisten vermoord bij de uitoefening van hun beroep.

We merken ook een sterke toename van rechtszaken die tegen journalisten worden aangespannen door de personen die geviseerd worden zo’n onderzoek. In een aantal gevallen mondde zo’n rechtszaak uit in een gevangenisstraf. Vooral in het binnneland is justitie erg beïnvloedbaar en makkelijk omkoopbaar door politici, waardoor journalisten er minder verweer hebben, ook al beschikken ze over alle bewijsstukken van hun onderzoek.

In onze Nationale Vereniging van Journalisten van Peru merken we hoe zulke rechtszaken worden aangewend om de kritische pers het zwijgen op te leggen en te doen afzien van de onderzoeken. In de loop van 2017 en 2018 is er een enorme stijging zichtbaar van personen, die betrokken zijn in schandalen, die duizenden euro schadevergoeding eisen van de media die hen in opspraak brachten. Een van hen, Miguel Arévalo Ramírez, aangeklaagd voor drugssmokkel, vraagt aan een vijftal media een schadevergoeding van tien miljoen dollar voor smaad.

Een ander journalist en coördinator van een blog, Yofre López Sifuentes, publiceerde over wanbeheer en onregelmatigheden bij de instantie voor Transport en Veiligheid op de baan, in de gemeente Barranco, bij Lima. De gerent van Transportes y Seguridad Vial klaagde hem daarvoor aan.

Gonzalo Valera Leal, journalist van het tv-programma Basta Ya op Kanaal 45 van Cajamarca, is veroordeeld tot een jaar en vier maanden cel en het betalen van een boete van 2650 euro omdat hij de rector van de Nationale Universiteit van Cajamarca had beschuldigd van corruptiepraktijken.

Zelfs al heeft die journalist de nodige bewijsstukken en is zijn dossier stevig verankerd, bezorgt hem dit de overlast van een advocaat en het zoeken van financiering, los van de psychologische druk die dit met zich meebrengt. Het kan ook leiden tot een vorm van zelfcensuur.

© Wereldsolidariteit

 

Corruptie, milieu en pedofilie

Corruptie is een centraal thema in de onderzoeksjournalistiek. Welke andere thema’s komen nog aan bod?

Zuliana Lainez: Milieuovertredingen, meer bepaald in de mijnbouw, leveren ook heel wat stof voor onderzoeksjournalistiek, vooral in verband met waterproblematiek. Cajamarca, waar heel wat mijnbouw is, leeft permanent met straatprotesten. Ook de ontbossing in het oerwoud voor de aanleg van plantages van palmolie, beroert de lokale bevolking.

Onlangs zei ik dat de kerk in Peru even machtig is als het leger. Daarop corrigeerde een collega me: “De kerk en het leger, dat is hetzelfde”.’

Een andere reeks sterke aanklachten gaan over gevallen van pedofilie in de kerk. Ik zei onlangs: ‘de kerk in Peru is even machtig als het leger’. Een collega corrigeerde me: ‘De kerk en het leger, dat is hetzelfde.’

Een aantal journalisten kregen een rechtszaak aangepannen door hun onderzoek en aanklacht van pedofilie in de kerk.

De journalisten Pedro Salinas en Paola Ugaz schreven in 2015 het boek Mitad Monjes, Mitad Soldados (Half paters, half soldaten, red.), over het machtsmisbruik van religieuzen ten aanzien van minderjarigen in Sodalicio de Vida Cristiana, een missionaire stichting van religieuzen en leken, gesticht in Lima door Luis Fernando Figari. (Die werd inmiddels schuldig bevonden aan seksueel misbruik en door het Vaticaan naar Rome geroepen, met een verbod om nog naar Peru te reizen en contact te hebben met de pers, red.)

Een van de beschuldigden in het onderzoek van Salinas en Ugaz is de aartsbisschop van Piura en Tumbes, José Antonio Eguren, een vertrouweling van stichter Figari, die in het boek wordt vergeleken met de Chileense bisschop Juan Barros. Hij wordt beschuldigd van het toedekken van het seksueel misbruik van de pedofiele priester Fernando Karodima. Eguren wordt ook beschuldigd van illegale koop en verkoop van gronden voor de instelling van Sodalicio.

Vorig jaar, in 2018, legde aartsbisschop Eguren een klacht neer tegen journalist Salinas, voor smaad, maar hij wil die klacht enkel laten behandelen in het gerechtshof van zijn district, omdat hij daar kan bouwen op bevriende rechters. De journalisten moeten nu een advocaat onder de arm nemen, wat hen 5000 euro kost. Welke journalist in Peru kan het zich veroorloven om 5000 euro uit te geven aan een advocaat, om zich te verdedigen tegen de aanklacht die een bisschop neerlegde, omdat hij het niet neemt wat je over hem hebt gepubliceerd?

En wat met fake news?

Zuliana Lainez: In Brazilië en Argentinië is dat heel sterk aanwezig. In Peru uiteraard ook, vooral op de sociale media. Toch dringt het moeilijk door omdat er vanuit de onafhankelijke pers heel veel fact checking is.

‘Omdat er in de onafhankelijke pers veel fact checking gebeurt, dringt fake news moeilijker door in Peru’

In Peru gebeurt iets merkwaardigs. Als een journalist beschuldigingen of kritiek uitbrengt op een autoriteit, reageert de persoon die zich geviseerd voelt meteen om die berichten te ontkennen, hoewel ze waar zijn. Dat is de wereld op zijn kop en het tegenovergestelde van fake news.

Alan Garcia bijvoorbeeld, die momenteel in het oog van de storm zit, labelt alles als fake news. Voor effectieve laster en eerroof kan een journalist in Peru in de gevangenis vliegen, men is daar wel degelijk op beducht.

Maar daar gaat het niet om in deze onafhankelijke mediaplatforms. Veel zaken zouden nooit aan het licht gekomen zijn in Peru, als er geen onderzoeksjournalistiek was. Ik geef les journalistiek aan de universiteit en dan zie je hoeveel jonge mensen, vooral vrouwen, er geboeid door zijn, ook al is het een precair beroep.

Waarom doen ze dit? Het geeft adrenaline, niet door de sensatie maar omdat je echt iets kan betekenen voor de samenleving. ‘Wij zijn de stem van zij die geen stem hebben’, zeggen de jonge journalisten. Journalistiek in Peru een roeping. Die maatschappelijke inzet is echt een hoopvol teken.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Latijns-Amerika & ecologie
    Alma De Walsche schrijft over ecologische thema’s, van klimaat- en energiebeleid, over landbouw- en voedsel tot transitie-initiatieven en baanbrekers. Ze volgt al enkele decennia Latijns-Amerika, met een speciale focus op de Andeslanden.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.