‘Alleen ga je sneller, samen gaan we verder’

Wereldwijde steun voor meer klimaatactie is groot, zo blijkt uit internationaal onderzoek van Nature Climate Change. Ongeveer 89% wil dat zijn overheid meer doet tegen klimaatverandering. Bijna zeven op de tien mensen zijn bovendien bereid om 1% van hun loon af te staan voor meer klimaatactie. 

Uit het onderzoek blijkt ook dat mensen elkaar onderschatten: gedacht wordt dat maar 43% van onze medeburgers ook een deel van hun inkomen afstaan voor klimaatactie, terwijl dat in werkelijkheid op bijna 70% ligt.

En dat heeft een grote impact op de klimaatactie die mensen zelf ondernemen. Uit eerder onderzoek uit 2021 bleek dat mensen van nature graag zorg dragen voor de natuur en het milieu, maar tegelijk de sterke behoefte voelen om bij hun sociale groep te behoren. Dat wil zeggen dat als mensen denken dat anderen rondom zich niet bezorgd zijn om het klimaat, dat hun eigen gedrag beïnvloedt. Beseffen dat men niet alleen is, kan dus versterkend werken in het nemen van actie.

Maar dit zijn de cijfers. MO* wil weten wie de mensen achter de cijfers zijn. Wie maakt deel uit van deze meerderheid? Wat betekent klimaatactie voor hen? En waarom zien ze de nood voor meer klimaatactie?

Om dat te weten te komen, stuurde MO* in augustus een vragenlijst uit. We vroegen respondenten wie ze zijn, waarom ze zich zorgen maken, welke actie(s) ze zelf ondernemen, wie hen inspireert en hoe zij denken dat politieke obstakels overwonnen kunnen worden. En ook: behoren ze tot de 89,8% van Belgen die meer politieke actie wil en de 61,4% die bereid is 1% van hun loon af te staan? 

Van studenten tot gepensioneerden en van klimaatambtenaren tot leerkrachten, de resultaten uit de vragenlijst tonen dat meer politieke actie wordt gevraagd. Over de aanpak verschillen de meningen, maar één ding is duidelijk: burgers zijn wel degelijk bezorgd over de klimaatopwarming.

De 95,5% van MO*

‘Zijn er mensen die MO* volgen die niet tot die 89% horen?’ vraagt MO*lezer Erik Lauriks zich af. Hij is één van de 516 respondenten die de vragenlijst invulden. 493 daarvan gaven aan dat ze behoren tot de 89,8% Belgen die willen dat hun overheid meer klimaatactie onderneemt, wat neerkomt op 95,5%.

‘Het is 1 minuut voor 12, niet talmen, maar actie!’ klinkt het bij Marcel Verschueren. Ook de wetenschap geeft aan dat de tijd om te handelen nu is. In The 2024 State of the Climate Report waarschuwen wetenschappers voor de desastreuze gevolgen die de steeds snellere klimaatverstoring met zich meebrengt.

Daarnaast geeft 79% van onze respondenten aan dat ze bereid is 1% van haar loon af te staan. Van de 45 respondenten die aangaven dat niet te willen doen, wijzen de meesten op de nood aan rechtvaardigheid.

‘Iemand met een minimuminkomen vragen om 1% af te staan, staat niet in verhouding tot de 1% van een grootverdiener.’

‘Wij kunnen geen 1% van ons eerder mager pensioen afstaan. Anderen kunnen dat wel’, klinkt het bij Rosita Vervaet. Ook I.J. is ervan overtuigd dat de grootste vermogens, door een grotere ecologische voetafdruk, meer zouden moeten bijdragen. ‘Iemand met een minimuminkomen vragen om 1% af te staan, staat niet in verhouding tot de 1% van een grootverdiener.’ Voor mensen met een basisinkomen telt elke euro.

Zorgen om de toekomst

‘Hoe kan je niet bezorgd zijn over het klimaat?’ vraagt een respondent zich af. ‘Dieren sterven uit, er verdwijnen dagelijks voetbalvelden aan natuur, de oceanen zijn er slecht aan toe en poolijs smelt zienderogen.’

De impact op de natuur is voor meerdere respondenten een grote drijfveer. Door zijn lidmaatschap bij de zeescouts, maakte Kris Baetens al jong de klik. ‘Terwijl we roeiden op de Schelde, zag ik hoe er gele blubber uit de loospijp van BASF (Duitse chemieconcern, red.) kwam. In de rivier leefde haast niets meer.’

‘De opwarming van het klimaat wordt steeds voelbaarder’, geeft Mieke Beckers aan. Dit merkt ze tijdens het reizen, legt ze uit, maar ze ziet daar ook de medeoorzaken. Zo vertelt ze dat ze recent in Maleisië was waar ze de immense omvang van palmolieplantages zag, wat gepaard gaat met ontbossing en biodiversiteitsverlies. Volgens WWF vindt 45% van de palmolieteelt plaats in gebieden waar vroeger bossen stonden, waardoor onder meer orang-oetangs en neushoorns hun habitat verliezen.

Uit de antwoorden valt ook op te maken dat een groot deel bezorgd is over de leefbaarheid van de planeet, voor toekomstige generaties. Verschillende respondenten zijn lid van Grootouders voor het Klimaat. Zo geeft Herman Duprez, oprichter van een lokale GvhK-afdeling, aan bezorgd te zijn voor ‘de toekomst van onze (en alle) kleinkinderen’.

Zelf klimaatactie ondernemen loont

Uit onderzoek blijkt dat bijna 60% van kinderen en jongeren wereldwijd extreem bezorgd is over de klimaatverandering. 75% vindt de toekomst beangstigend. Er is dus niet alleen de impact op de aarde, maar ook op het mentale welzijn.

Ander recent onderzoek toont dan weer aan dat klimaatactivisme kan helpen omgaan met negatieve emoties die veroorzaakt worden de klimaatverandering. Zelf in actie komen om iets te veranderen in hun leven of omgeving, maakt dat mensen zich mentaal sterker en gezonder voelen.

Dat zien we ook terugkomen bij een groot deel van de respondenten. Die laten het niet alleen van politieke klimaatactie afhangen. Uit verschillende antwoorden valt op te maken dat ook het eigen engagement groot, klein, individueel of maatschappelijk kan zijn. Sommigen kiezen voor een volledig plantaardig dieet, recycleren nauwkeurig of reizen bewuster. Anderen leggen de nadruk op maatschappelijk engagement, in de vorm van betogen of dialoog met hun directe omgeving.

Wie zelf in actie schiet, ervaart daarbij vaak ook wat psychologen de “helper’s high" noemen: een gevoel van opgetogenheid, energie en voldoening dat volgt op het belangeloos helpen van anderen. Ook klimaatactie kan dat gevoel oproepen, omdat het niet uitmaakt of het doel van de actie een persoon, een groep of de samenleving ten goede komt. 

Individuele actie is niet genoeg

Toch stellen sommige respondenten dat individuele acties slechts druppels op een hete plaat zijn. Zo schrijft Hannelore Lenssens dat het ‘belangrijk is dat we het klimaatprobleem in zijn geheel en op een systemische manier aanpakken. Het klimaatprobleem afwentelen op het individu is een afleidingsmanoeuvre van het neoliberale denken’. Ze ziet hierin ook een grote rol weggelegd voor landen, en dan vooral het Westen als historische uitstoter, om hun verantwoordelijkheid op te nemen.

‘Individuele inspanningen mogen geen excuus zijn om daadwerkelijke systeemverandering uit te stellen.’

David de Beukelaer gaat ermee akkoord dat ‘individuele inspanningen waardevol zijn’, maar noemt het ook ‘een semi-hoax: excuses om daadwerkelijke systeemverandering uit te stellen’.

Hoe die systeemverandering er dan uitziet? Daar zijn verschillende meningen over. Van het transformeren van het kapitalistisch systeem, het afbouwen van fossiele brandstoffen tot het aanpassen van onze (westerse) levensstijl.

Klimaat opnieuw op de politieke agenda

Maar systeemverandering vraagt politieke actie. En juist daar wringt het schoentje volgens verschillende respondenten. ‘Systeemverandering vergt heel veel politieke moed die er vandaag jammer genoeg niet is’, stelt Stijn Rosiers. 

Volgens Sarah De Coster zijn onze politieke leiders ‘te veel bezig met eigenbelang op korte termijn, terwijl ze eigenlijk moeten denken aan ons gemeenschappelijk belang op lange termijn’.

‘De politiek is verondersteld de belangen van de burgers te behartigen en dus de samenleving in zijn geheel, maar blijkt eerder een machine van stilstand te zijn’, vindt iemand anders.

‘De belangrijkste actie op dit moment is de actie die de politiek onder druk zet.’

Kortom: een deel van de respondenten heeft weinig vertrouwen in de politiek. Op de vraag hoe politieke obstakels overwonnen kunnen worden, biecht Jaklien Broekx op dat ze het antwoord schuldig is: ‘We hadden een momentum met de internationale klimaatmarsen in 2019. Nu is klimaat gewoon van de agenda’s verdwenen.’

Een gevoel dat niet uit het niets komt. Klimaat leek in ons land geen verkiezingsthema te zijn in 2024. Op Europees niveau lanceerde de Commissie in februari het voorstel voor de omnibuswet. Volgens de EU gaat het om een noodzakelijke vereenvoudiging van vier duurzaamheidswetten, maar critici beweren dat de wet de Europese groene ambities uitholt.

Nu is uit onderzoek duidelijk gebleken dat de bevolking wel degelijk politieke actie verwacht. ‘De belangrijkste klimaatactie op dit moment,’ stelt Miksi Brouwer daarom, ‘is die actie die de politiek onder druk zet’.