Bijscholen valt klassieke Japanse man zwaar
Suvendrini Kakuchi
09 februari 2003
Na 25 jaar noest arbeiden begraaft de 49-jarige
Ken Oishi het truweel en begint computergrafiek te studeren. Het is geen
vrijblijvend intellectueel uitstapje, maar van moeten: zijn werkgever zakt
langzaam weg in de moerassige Japanse economie en iets bijstuderen is als
oudere werkzoekende de enige garantie om later eventueel nog aan de bak te
komen. Mannen als Oishi zijn een fenomeen in Japan: middelbare man met
midlifecrisis, vechtend om zijn job en met de nieuwe arbeidsidentiteit. In
de zelfmoordstatistieken zijn ze oververtegenwoordigd.
Samen met de economie gaan een paar klassieke denkpatronen ten onder. De
erosie van het klassieke patroon van levenslang te werken, eens de
ruggengraat van de het Japanse terwerkstellingsdenken en economie, creëert
bezorgdheid en angst in de samenleving. Het verandert het land op
verschillende manieren, zegt Jun Nishikawa, docent economie aan de
universiteit van Waseda. Nishikawa voorspelt dat de werkloosheid nog zal
stijgen, terwijl het levenslange postje bij één werkgever binnenkort
definitief tot het verleden zal behoren.
Een ander oud patroon dat daardoor in het gedrang komt, is dat van de
Japanse ‘pater familias’. De klassieke Japanse man, de trotse broodwinnaar,
is plots van niets meer zeker. Dat de psychologische gevolgen zwaar kunnen
zijn, kan arbeider-computergraficus Oishi bevestigen. Dit is de ergste
periode van mijn leven. Ik vind het vreselijk te zien dat mijn vrouw de
financiële verantwoordelijkheden voor het huis draagt. Het is een klap voor
mijn mannelijke trots. Ik heb er al aan gedacht mezelf uit schaamte om te
brengen, bekent Oishi.
Misschien is het een troost: Oishi is niet alleen. Het aantal
faillissementen in de Japanse economie is dan wel vorig jaar lichtjes
afgenomen, de werkloosheid is met recordsnelheid gestegen en de
activiteitsgraad gedaald. Volgens het ministerie van Arbeid en
Volksgezondheid hadden vorig jaar 37,41 miljoen Japanners werk, 380.000
minder dan het jaar ervoor. En van de 3,65 miljoen werklozen die 2002 telde,
waren 960.000 gezinshoofden, ook meer dan in 2001.
Het ministerie beschikt ook over cijfers voor mentale ziektes en zelfmoorden
bij werklozen. Van de 31.000 zelfmoorden in 2002 is de helft veertigers en
vijftigers, in 95 procent gaat het om mannen.
Dat het tij niet op korte termijn zal keren, is duidelijk. Volgens het Daiwa
Research Institute zal in 2003 het bruto binnenlands product (BBP) met 1,4
procent afnemen, bedrijven zullen doorgaan met hun herstructureringen en met
het aanbieden van kortere contracten.
Wie daar iets van te vrezen heeft, is de Japanse premier Junichiro Koizumi.
Een peiling die de krant Asahi eind januari hield, toonde aan dat de
geestdrift over Koizumi’s hervormingsplan gestaag daalt. Van 35 procent van
de respondenten geniet de regering expliciet niet meer het vertrouwen,
tegenover 32 procent in december vorig jaar. De slechte economie en
bezorgdheid over werkloosheid zijn de boosdoeners.
De grootste Japanse vakbond, Rengo, die de sociale drama’s ziet gebeuren,
ziet zich genoodzaakt een vreemde bocht te maken. De vakbond verlaat zijn
traditioneel socialistische platform (de Democratische Partij van Japan) en
steunt nu de heersende conservatieve Liberale Democratische partij. Wij
zijn bereid alles te doen om jobs te behouden, bevestigde Rengo-voorzitter
Kiyoshi Sasomori op de liberale partijconferentie vorige maand, de eerste
keer dat een Rengo-leider er aanwezig was.
Rengo heeft met bedrijfsleiders afgesproken de eis om loonverhogingen af te
zwakken tot maximaal 1 procent. Ondertussen gaan de liberalen op zoek naar
nieuwe manieren om jobs te creëren en in speciale fondsen te voorzien om
bepaalde marktniches te stimuleren, zoals particuliere verpleeghuizen en de
informatietechnologische sector.
Ondertussen is ‘omscholing en bijstuderen’ het wachtwoord van de krappe
arbeidsmarkt. Zoals Oishi, de cementarbeider die computergrafiek studeert,
probeert de arbeidende Japanner zich te bekwamen in nieuwe materies of zich
bij te scholen. Niet alleen om kans te maken op een andere job, maar ook om
de huidige job in handen te houden. We zoeken arbeiders die verschillende
vaardigheden hebben. Dat is nodig om te kunnen overleven als bedrijf. Het
tijdperk waarin mensen gewoon uitvoerden wat hen getoond werd, is voorbij,
zegt Tokihiro Yamauchi, manager bij een fabriek voor auto-onderdelen.