Braziliaans stuwdamproject wordt controversieel symbooldossier
Rien Vandermeersch
12 juni 2007
Een grootschalig stuwdamproject in het West-Braziliaanse grensgebied, Rondônia, toont aan hoe opkomende economische grootmachten worstelen met de eeuwige spanning tussen de economische vooruitgang enerzijds en het duurzaam beheer van milieu en lokale gemeenschappen anderzijds.
In Rondônia is al meer dan een kwart van het Amazonewoud gekapt. Exploitatiefirma’s vielen doorheen de jaren voortdurend de indianenreservaten en natuurparken lastig in hun zoektocht naar hout en andere grondstoffen. Nu zorgt het nieuwe voorstel om een visrijke Madeira-rivier af te dammen voor een heuse controverse. De 2 stuwdammen, Santo Antônio en Jirau, maken deel uit van een waterkrachtproject dat maar liefst 11 miljard dollar zal kosten.
Lede ogen
De Braziliaanse president, Luiz Inácio Lula da Silva, die ontevreden is met de economische expansie in zijn land, wil er alles aan doen om tijdens zijn tweede ambtstermijn – sinds begin januari – de economische groei aan te zwengelen. Hij ziet potentieel in de grootschalige projecten om deze doelstelling te verwezenlijken.
De uitkomst van de stuwdamdiscussie zal volgens zowel verdedigers als tegenstanders een impact hebben de toekomst van Brazilië, dat nu zware druk ondervindt bij de keuze tussen energie en leefmilieu, terwijl het met lede ogen moet aanzien hoe andere opkomende machten als China en India veel strakkere economische groeicijfers kunnen voorleggen.
Littekens
Ook hier zijn het de steeds terugkerende argumenten die opgeworpen worden tijdens discussies over stuwmeren overal ter wereld. Voorstanders zeggen dat de stuwmeren in de nodige elektriciteitsproductie zullen voorzien om de anders onvermijdelijke stroompannes te vermijden. Daarnaast zal het optrekken van de dammen duizenden jobs creëren. Tegenstanders zien de dammen als een zoveelste aanval op het regenwoud dat nu al vol littekens staat. Er bestaan volgens hen betere alternatieven.
‘We hebben de elektriciteit nodig, maar niet in deze vorm’, zegt Artur de Souza Moret, van de Federale Universiteit in Rodônia. ‘Er zijn nog te veel onbeantwoorde vragen over de impact die deze projecten met zich mee zullen brengen.’ De opgewekte energie in de waterkrachtcentrale gaat trouwens niet naar de lokale bevolking, maar het moet 1000 km zuidwaarts het industriële hartland van Brazilië van elektriciteit voorzien. De anderhalf miljoen inwoners van Rodônia zullen dus geen rechtstreeks voordeel uit de stuwdam halen, hun noden zouden gesust worden met een nieuwe pijpleiding die gas levert uit het noorden.
Miskende ontheemden
Wereldwijd is het aantal stuwdamvluchtelingen vier keer groter dan het aantal mensen die hun woonplaats ontvluchtten voor oorlogsgeweld. Jaarlijks moeten miljoenen mensen hun huis verlaten om plaats te maken voor de aanleg van een stuwmeer of voor de problemen die deze controversiële bouwprojecten met zich mee brengen. Het is een vergeten vluchtelingengroep die meestal binnen de landsgrenzen overgelaten zijn aan de genade van hun overheid die hen in de eerste plaats onteigende.
Naast de ontheemde bevolking ontstaat een tweede probleem bij de stuwdamconstructie. De stuwdammen zullen een 100.000-tal werkzoekenden aantrekken naar Rodônia. Dit zal een zware last zijn op de lokale bevolking die nu reeds kampt met grote tekorten op vlak van huisvesting, scholing, gezondheid, drinkwater en sanitair.
Tot falen gedoemd
President Lula zit verveeld met de tegenwerking in zijn eigen regering. Het departement van Leefmilieu weigerde namelijk de licenties toe te staan, nodig om aan de bouw te beginnen. De stuwmeren zouden – ondanks een sluizensysteem – desastreuze gevolgen hebben op het grote vissenbestand in de Madeira-rivier. Vele vissoorten, zoals de meerval, reizen duizenden kilometers om zich aan de monding van de Amazone-rivier voort te planten. Daarnaast zou het overstroomde gebied vervuild zijn met kwik door de goudkoorts in de jaren ’80 en ’90. Dit giftige kwik zou – samen met vele andere sedimenten – door de overstroming in het water terechtkomen.
Het projectvoorstel is verre van verdronken en blijft de steun genieten van president Lula. Bijkomende milieu- en impactonderzoeken worden gedaan, maar het zwaartepunt van de discussie in Rodônia is eerder van politieke aard. Volgens Antônio Alves da Silva, van het pro-dam comité, lijkt het erop dat milieugroepen bang zijn dat de stuwdamprojecten de deur op een kier zetten om ongeremd het Amazonewoud te kunnen exploiteren. ‘Als ze erin slagen dit project tegen te houden, zullen alle waterkrachtprojecten tot falen gedoemd zijn’, waarschuwt de vertegenwoordiger van de ondernemingen en de regering. Dit zou een grote rem betekenen op de economische groei die Lula begin dit jaar beloofde.