‘In Burundi hebben we alle troeven’

U bent de voorzitter van het CENI. Wat is jullie taak precies?
In 2009 werden de vijf leden van deze commissie aangesteld per decreet door de President. Dit kon pas na goedkeuring van zowel de Kamer als de Senaat. In tegenstelling tot de kiescommissie van 2005 zijn wij een permanente commissie. Vroeger stelde de commissie een rapport op en werd dan weer ontbonden. Met deze commissie kunnen we continuïteit garanderen: ons werkt startte in 2009, we hebben de verkiezingen georganiseerd en nu kunnen we beginnen evalueren en nadenken over belangrijke hervormingen voor de verkiezingen van 2015. Vooral op het niveau van de kieswet en de grondwet zijn er nog enkele problemen die aangepakt moeten te worden.

Hoe evalueert u als voorzitter van het CENI de verkiezingen van 2010?
Het was een vermoeiende marathon, die voor alle actoren bijzonder uitputtend was, niet in het minst voor mijn team. Maar we zijn erin geslaagd om de verkiezingen in alle sereniteit te laten verlopen. Alle aanwezige nationale en internationale actoren, de observatoren van de commissie van de Katholieke Kerk, diplomaten, de media,… allen hebben bevestigd dat  de verkiezingen sereen en kalm zijn verlopen en dat ze geen massale fraude hebben gezien. Ook het rapport van de EU en dat van de coalitie van maatschappelijke organisaties stelt hetzelfde.
Daarnaast was het een erg duur verkiezingsproces. Dat is een uitdaging voor de toekomst: hoe kunnen we de kosten drukken? Maar vooral: hoe zorgen we ervoor dat we minder afhankelijk zijn van de financiële hulp van donoren? Nu zijn de verkiezingen voor ongeveer 80%  betaald door externe partners.
Waarom trokken bepaalde politieke partijen zich na de eerste ronde terug uit de verkiezingen?
De gemeenteraadsverkiezingen van 24 mei hebben zowel verrassingen als teleurstellingen gebracht. Ik weet niet waarop ze zich baseerden, maar sommige partijen dachten echt dat ze zouden winnen. De politieke contestatie was vooral een poging om dat wat via de stembusgang niet bereikt was af te dwingen via onderhandelingen.
Het was een politiek gevecht dat gedoemd was om te mislukken, want de politieke leiders in Bujumbura waren afgesneden van hun basis. In lijn met de kieswet zijn er van alle mandatarissen, ook van de onafhankelijke, observatoren aanwezig in de kiesbureaus. Welnu, geen van die observatoren heeft melding gemaakt van vals spel of fraude.
Door de uitslag van de gemeenteverkiezingen in vraag te stellen hebben de leiders van de ADC-Ikibiri partijen (coalitie van de partijen die zich hebben teruggetrokken uit de verkiezingen, nvdr) geprobeerd om het CENI ertoe te bewegen de verkiezingsuitslag te annuleren. Wij hebben luid en duidelijk gezegd, zowel aan de nationale als aan de internationale publieke opinie, dat wij hier enkel zijn om de verkiezingen te organiseren.
Wie moet dan wel het kiesproces stopzetten indien nodig?
Het CENI heeft geen politiek maar een technisch mandaat. Het is aan de politiek om zulke beslissingen te nemen. Logischerwijs wordt zo een beslissing niet genomen om het ADC-Ikibiri een plezier te doen, maar enkel als hun aantijgingen gefundeerd zouden zijn. Maar niemand ter plaatste heeft die fraude gezien, enkel zij.
De leiders in Bujumbura zeiden dus het tegenovergestelde van hun vertegenwoordigers in het binnenland. Het systeem zit zo in elkaar dat de partijvertegenwoordigers ter plaatse een proces-verbaal moeten opmaken met hun bedenkingen. Als zij bij het sluiten van de stembusgang geen bezwaren hebben ingediend kunnen ze dat geen week of twee weken later doen, zo werkt het niet.
Waarom hebben ZE zich dan teruggetrokken volgens u?
Volgens mij hadden deze partijen er geen belang bij om in de verkiezingsrace te blijven. Om mee te kunnen dingen moet je als partij 15 miljoen Burundese frank (ca. 9000 EUR, nvdr) kunnen ophoesten. En om die som terug te krijgen moet je minstens twee percent van de stemmen halen op nationaal niveau. Als ze keken naar de score van de  gemeenteraadsverkiezingen hadden ze snel door dat ze weinig kans maakten op deze twee percent.
Door te claimen dat er massaal gefraudeerd was hebben ze vroegtijdig de handdoek in de ring geworpen. Ze waren vergeten dat de politieke strijd een moeilijke strijd is.
Hoe verklaart u de verkiezingsuitslag?
Eender welke persoon in de straat die de waarheid spreekt, zal u zeggen dat het niet het CNDD- FDD (regeringspartij van de president, nvdr) is dat de verkiezingen heeft gewonnen maar wel president Nkurunziza.
Dat is hetgeen de andere politieke actoren niet begrepen hebben: dat de president erg dicht bij het volk staat. Zelfs binnen zijn partij geven ze toe dat ze gewonnen hebben dankzij de kandidatuur van Nkurunziza.
Met de terugtrekking van de ADC-Ikibiri partijen zit Burundi momenteel de facto met een eenpartij stelsel?
Neen, dat is een simplistische kijk op de feiten. In het parlement mag het CNDD-FDD dan wel dominant zijn, maar er zijn nog steeds een paar mensen van een afdeling van het FRODEBU en van UPRONA. Bovendien is het deze keer niet de schuld van de president dat hij alleen opkwam. In de onrechtstreekse presidentsverkiezingen van 2005 kwam hij alleen op, vooral omdat de andere kandidaten beseften dat het niet veel zin had om zich ook in de strijd te werpen. Maar nu hebben ze zichzelf van het veld gefloten. Maar ik herhaal: op het niveau van de senaat en het parlement hebben we misschien nog niet de pluraliteit bereikt die we zouden willen, maar we zitten wel degelijk met drie politieke formaties.
Wat zegt u van het pre-electorale proces? Misschien is er dan wel geen massale fraude gepleegd op het moment van de verkiezingen zelf, maar er zijn geruchten dat de mensen in de heuvels voordien op allerlei manieren onder druk zijn gezet, of omgekocht zijn geweest om op de een of andere persoon te stemmen.
Dat zou goed kunnen, maar als die formule werkt, dan is het niet enkel de partij aan de macht die deze gebruikt heeft. Het enige verschil is dat misschien niet alle actoren dezelfde middelen ter beschikking hadden. Dat zeg ik als onafhankelijk analist, ik zet even mijn petje van voorzitter van het CENI af. Maar wederom, wanneer we vragen om bewijzen van deze gebeurtenissen kan niemand die geven. Want de zogenaamde beschuldigingen gingen over ‘gewetensomkoperij’ of ‘intimidatie’. 
Maar het is niet dat wat de uitslag van de verkiezingen heeft bepaald. Ik zet opnieuw mijn petje van voorzitter van het CENI af: Als Burundees zeg ik u dat het de eerste keer is in dit land dat we een president hebben die de heuvels intrekt en avocado bomen plant, scholen bouwt en puin ruimt met de bevolking. Ik weet zeker dat anderen u dit ook al hebben verteld. Zijn manier van werken in de afgelopen vier jaar heeft er voor gezorgd dat hij de massa heeft kunnen overtuigen. De mensen in de heuvels overtuig je met je daden, en niet met mooie woorden zoals in de steden. Nederigheid en eenvoud, communicatie en contact met de bevolking.  Dat is hetgeen gewerkt heeft. De andere kandidaten, niet om hen te veroordelen, kwamen op de radio om te praten, praten, praten. Praten en kritiek spuien op de radio is niet hetgeen dat stemmen binnenrijft .
Het CNDD-FDD heeft niet gewonnen omdat het wonderen heeft verricht of bergen heeft verzet, maar omdat het een kandidaat heeft die erg dicht bij zijn bevolking staat. Dat is ook mijn persoonlijke analyse.
Wat is dan hetgeen waarvoor mensen uiteindelijk stemmen volgens u? Stemmen ze op personen? Op bewezen diensten? Volgens ideologie?
In 2005, en dat is erg belangrijk, hebben mensen gestemd voor het einde van de oorlog. In 2010 hebben de Burundezen gestemd voor ontwikkeling.  Los van het feit dat er wat problemen zouden zijn met het goed bestuur en het goed beheer van de middelen, zien mensen dat er een duidelijk ontwikkelingsplan is. Voor de boerenbevolking betekent dit dat er gezondheidsvoorzieningen en scholen zijn. Als u deze dingen doet voor een bevolking die niet gewoon is dat hun leider tot bij hen komt en samen met hen puin ruimt en scholen bouwt, dan heb je de perceptie van de mensen ten aanzien van hun leiders alvast veranderd.
Ik kan u verzekeren dat, indien de volgende president niet op dezelfde manier handelt, dat hij problemen zal hebben.
Wat zijn de grootste politieke uitdagingen voor de toekomst?
Goed bestuur. Dat wil zeggen dat we ons laten omringen door competente mensen. Er moeten ook duidelijke sancties komen, om de straffeloosheid tegen te  gaan. Ik hoorde gisteren het discours van de president, hij sprak over zero-tolerantie ten aanzien van corruptie. Als hij hierin slaagt dan zullen zowel de mensen in het land alsook de buitenlandse partners hem feliciteren.
Maar om dit te bereiken is er moed nodig. En visie, en leiderschap.
In Burundi hebben we alle troeven: we hebben wegen die we nog aan het uitbreiden zijn, we hebben mobiele telefonie die overal werkt. Breng voldoende water en elektriciteit naar de mensen, en ontwikkeling en investeerders zullen wel volgen. Bovendien hebben we media die praten en een bevolking die open is. Hiervan moeten we gebruik maken want het is een geluk dat we ons mogen en kunnen uitdrukken. Waar we nu op moeten inzetten is discipline en hard werk.