Oppositie in Burundi heeft een dodelijke prijs: ‘Hier heerst straffeloosheid’

In een open brief aan de nieuwe president Évariste Ndayishimiye vraagt The Burundi Rights Initiative gerechtigheid voor zes politieke moorden. Die zijn gepleegd op leden van de grootste oppositiepartij, Congrès national pour la liberté (CNL).

Op 29 maart 2020 zat Jean Bosco Ngabirano met enkele vrienden in een bar in Burundi. Ze zijn lid van de politieke partij CNL, de grootste oppositiepartij van het land. Enkele tafels verder zaten leden van de Imbonerakure, de jeugdafdeling van de regerende partij van het land, de CNDD-FDD.

De jongeren begonnen liedjes te zingen die de regerende partij verheerlijken. Het zette Ngabirani en zijn vrienden aan om te reageren met liedjes van de oppositiepartij.

Even later stapt een overheidsambtenaar, Seconde Ndayisenga, dezelfde bar binnen en escaleert de zaak. De jongeren van Imbonerakure vertellen de ambtenaar dat Ngabirano een dief en ruziezoeker is. De ambtenaar vraagt een lokale politieagent daarop om Ngabirano — die hij een 'hond' noemt — neer te schieten.

De agent achtervolgt Ngabirano wanneer die uit de bar wegvlucht, maar keert terug en zegt dat hij niet in zijn opzet geslaagd is. De jongeren van Imbonerakure gaan daarop zelf op zoek en slagen er wel in om Ngabirano te doden.

Het verhaal van Jean Bosco Ngabirano is één van de zes moorden die The Burundi Rights Initiative (BHRI) onderzocht en publiceerde op zijn website. ‘Enkele gevallen zijn zo bruut omdat de daders weten dat ze niet gearresteerd zullen worden’, zegt Thijs Van Laer, die voor BHRI werkt. ‘Er heerst straffeloosheid in Burundi.’

Het BHRI schreef de nieuwe president Évariste Ndayishimiye, verkozen in mei, een open brief met de vraag om gerechtigheid voor de politieke moorden. Het hoopt dat de straffeloosheid voor mensenrechtenschendingen ophoudt. ‘De zes moorden moeten hoog op de politieke agenda van de nieuwe president staan’, aldus Thijs Van Laer.

‘We zien dat Ndayishimiye de neiging wel heeft om in dialoog te treden, maar het is moeilijk om te zien of hij effectief iets zal doen. Hij blijft onderdeel van het machtssysteem dat betrokken is bij deze misdaden, dus hij wil de daders blijven beschermen.’ De zes moorden die zijn onderzocht zijn slechts het topje van de ijsberg. ‘We kozen deze zes cases omdat het over recente gevallen gaat. En omdat ze misdaden in verschillende provincies plaatsvonden. Zo willen we aantonen dat het probleem zich over het hele land stelt, en niet alleen in een bepaalde regio of stad’, aldus Van Laer.

‘De nieuwe president kan nu laten zien dat het wil opkomen voor gerechtigheid.’

In de open brief wordt ook geopperd dat gerechtigheid voor de slachtoffers de internationale relaties van Burundi kunnen bevorderen. Burundi staat op een gespannen voet met westerse landen sinds de crisis van 2015. Toen werden protesten tegen de nieuwe ambtstermijn van Pierre Nkurunziza in de kiem gesmoord met brutale repressie van de politie. ‘Als antwoord op dat geweld, legden westerse landen sancties op aan Burundi,’ vervolgt Van Laer. ‘Nu er verkiezingen zijn geweest en er een nieuwe president aan de macht is, zou het dus positief zijn dat Burundi echt laat zien dat het wil opkomen voor gerechtigheid.’

Schrikbewind

In mei volgde Évariste Ndayishimiye Pierre Nkurunziza op als president van Burundi. Nkurunziza die sinds 2005 aan de macht was, had zich onder druk van de militaire top niet meer kandidaat gesteld voor een vierde ambtstermijn.

Lees ook

Pierre Nkurunziza: kroniek van een onaangekondigde dood

Geleidelijk aan werden de overlegcultuur en de vrije pers aan banden gelegd onder Nkurunziza.

De verkiezingen deden de spanning in Burundi fel oplopen. Het regime van Nkurunziza stond gekend als een schrikbewind. Het land werd onder zijn bestuur autocratischer, corruptie nam toe en geleidelijk aan werden de overlegcultuur en de vrije pers aan banden gelegd. Tijdens de laatste jaren van zijn leven bouwde Nkurunziza doelbewust aan een personencultus rond zichzelf. Hij onderbouwde zijn presidentschap spiritueel. God had het zo voorbestemd dat hij zou regeren.

De jeugdafdeling van de regerende partij CNDD-FDD, de Imbonerakure (letterlijk: “Zij die ver zien”), worden gevreesd. Doorheen de jaren ging deze jongerentak van de partij zich steeds meer gedragen als een privé-militie van de president. Wie ervan verdacht wordt steun te betuigen aan een kandidaat van een andere partij dan het CNDD-FDD wordt vermoord door de jeugdleden. Soms krijgen zij ook ondersteuning van ambtenaren die sympathiseren met de partij.