Ivoriaanse boeren van hun grond verdreven voor herbebossingsprojecten

Human Rights Watch (HRW) en de Ivoriaanse coalitie van Mensenrechtenactoren (RAIDH) interviewden in mei 2015 en maart 2016 boeren, activisten, leiders van lokale gemeenschappen en ambtenaren in de beschermde bosgebieden van Cavally, Goin-Débé en Scio in het westen van Ivoorkust. Die bossen worden grotendeels gekapt en vervangen door kleine cacaoplantages.

Zonder verwittiging

In juni 2013 alleen al verloren zo 20.000 mensen hun velden, huizen en werk.

Geen van de landbouwfamilies die van hun land werden verjaagd, en die vaak al velen jaren in de beschermde bosgebieden leefden, werden op voorhand verwittigd. Veel boeren zeggen dat ze door het Agentschap voor Ontwikkeling van Bosbouw (SODEFOR) van hun land worden weggejaagd en hun huis samen met al hun bezittingen wordt afgebrand.

In juni 2013 alleen al verloren zo 20.000 mensen hun velden, huizen en werk. Sommige boeren konden onderdak vinden bij familieleden enkele dorpen verder, maar veel boeren hebben geen onderkomen meer, verdienen geen geld en lijden honger. ‘Ik heb mijn plantage bezocht’, getuigt een van hen, ‘iemand anders woont er nu en bewerkt de velden terwijl wij lijden.’

Mishandeld, gefolterd en vernederd

De ambtenaren verwoesten niet alleen al hun eigendom. De boeren worden ook vaak mishandeld, soms zelfs met de dood tot gevolg. De ambtenaren stelen hun bezittingen en verkrachten hun vrouwen.

SODEFOR,  een staatsagentschap onder het Ministerie van Water en Bossen, overtreedt zo de internationale wet en de mensenrechten, zegt HRW. De overheid zelf ontkent alle beschuldigingen.  

‘Herbebossingsprojecten gaan vaak gepaard met sociale problemen, Ivoorkust is geen uitzondering.’

‘Er hebben geen gevallen van verkrachting of geweld plaatsgevonden. Als ze weigeren te vertrekken, of als ze agressief zijn tegen onze agenten, dan hebben wij het recht daarop te reageren,’ verklaart Bruno Kone, de woordvoerder van de overheid.

Philippe Verbelen van Greenpeace is al meer dan 15 jaar betrokken bij de campagnes voor de bescherming van de oerbossen in Canada, Zuidoost-Azië en Centraal-Afrika: ‘Herbebossingsprojecten gaan jammer genoeg vaak gepaard met sociale problemen, Ivoorkust is daarin geen uitzondering. De eigendomsrechten zijn niet geregeld, al het land behoort toe aan de overheid. Als zij een palmolieplantage of een stuwdam willen bouwen, worden lokale bewoners gewoon weggestuurd.’

Verschillende landbouwers getuigen over de wreedheden waarmee ze te maken kregen. Een boer vertelde aan HRW dat zijn huis in vuur en vlam stond terwijl zijn pasgeboren baby binnen lag te slapen. ‘Gelukkig hoorde mijn vrouw geweerschoten en gebrul, en is ze terug naar het huis gerend om de baby te redden. SODEFOR had niet nagekeken of er iemand in huis was voor ze de brand stichtten.’

Een moeder zocht samen met haar kinderen beschutting in het bos, toen ze de wagens van SODEFOR hoorden aankomen: ‘Mijn kinderen en ik raakten elkaar kwijt, dus ik moest naar hen zoeken tussen de struiken. We liepen van ons huis naar dat van familieleden in een ander dorp, ongeveer 16 kilometer verder.’

In maart belandde een boer in het ziekenhuis nadat hij en zijn vier collega’s door SODEFOR werden belaagd: ‘Ze sloegen ons op onze rug met stokken en de achterkant van hun geweren. Ik was zwaargewond en moest naar het ziekenhuis worden gebracht. Daar kreeg ik pijnstillers toegediend.’

Andere boeren getuigen van vernedering. ‘Ze vroegen ons om ons uit te kleden, of ten minste ons T-shirt uit te trekken, en voor hen te zingen en te dansen. Je kon niet weigeren of ze sloegen je. Ze vroegen iemand van ons om te doen alsof hij ons filmde met een houten blok als camera.’

Corruptie

Verschillende boeren zeggen dat ze geloven dat hun gemeenschappen en plantages doelwit waren omdat ze SODEFOR niet regelmatig betaalden. Blijkbaar kopen veel boeren SODEFOR af, waardoor de agenten hun gemeenschappen met rust laten.

‘Als je een SODEFOR-agent kan benaderen, kan je hem vragen om niet langs jouw velden te komen. Dan geef je hem iets en normaal laten ze jouw plantage dan met rust’, verklaart een boer.

‘Corruptie verspreid zich als een lopend vuurtje onder ambtenaren van het Ministerie van Water en Bosbouw’

Een boer uit Goin-Débé, een beschermd bosgebied in het westen van Ivoorkust, getuigt: ‘Het is niet zo dat SODEFOR meteen geld eist. Je gaat eerder op zoek naar iets dat je hen kan geven. De chef van de nederzetting vraagt dan aan de boeren om iets te doneren. Dat kunnen kippen zijn, maar als je die niet hebt, dan geef je geld.’

‘Corruptie verspreid zich als een lopend vuurtje onder ambtenaren van het Ministerie van Water en Bosbouw’, vertelt Paul N’Goran, medewerker voor de ngo Action for the Conservation of Biodiversity in Ivory Coast aan AFP. Hij beweert dat departementswerkers honderden hectaren, zelfs hele bosgebieden, verkochten aan politici en bazen in de houtindustrie.

Ontbossingen

Cacao bedraagt 10 procent van de Ivoriaanse economische export, maar de impact van de landbouw op het milieu is erg groot. Door de houthandel en cacao-industrie is het aantal hectare bos in Ivoorkust drastisch gedaald. In 1900 bestond van de Ivoriaanse oppervlakte voor de helft uit bos, vandaag is dat nog minder dan 12 procent.

‘Ontbossing zorgt vooral voor een verlies van biodiversiteit, zuiver water en materialen. Op termijn leidt het ook tot inkomstverliezen voor de lokale bevolking. Als er geen bos meer is, moeten ze betalen voor levensmiddelen die ze anders uit het bos kunnen halen’, aldus Verbelen.

President Alassane Ouattara zegt de economie van zijn land meer te willen diversifiëren en een prijs te willen betalen om de tropische bossen te redden. Herbebossingsprojecten helpen niet alleen het milieu vooruit, de Ivoriaanse overheid heeft nog andere motieven om de projecten hoog op haar lijstje te hebben staan.

Geld voor bossen 

Ivoorkust krijgt bij haar herbebossingsprojecten steun van de internationale gemeenschap doordat het deel uitmaakt van het VN-REDD-programma (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation) van de Verenigde Naties. Dat project werd gelanceerd in 2008 en is een samenwerking tussen de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP) en het VN-Milieuprogramma (UNEP).

Het programma geeft deelnemende landen financiële steun bij initiatieven die het klimaat en milieu vooruithelpen. Die financiële steun is ook meteen een van de belangrijkste motieven waarom de overheid de bescherming van bosgebieden zo hoog op haar prioriteitenlijst heeft staan.

‘Financiële vergoeding is een van de motieven waarom een overheid herbebossingsprojecten begint.’

‘Het REDD-project is nog maar in een pilootfase. Het is de bedoeling dat de internationale gemeenschap mee betaalt om bossen te beschermen omdat die ook van belang zijn op wereldschaal’, legt Verbelen uit, ‘die financiële vergoeding is een van de motieven waarom een overheid herbebossingsprojecten begint.’

‘Een ander praktisch motief is dat de overheid wil voldoen aan de vraag naar brand- en constructiehout. Als je dat als land zelf kan voorzien, moet je dat namelijk niet importeren. Dat helpt de economie vooruit’, aldus Verbelen.

Ook Europa steunt de herbebossingsprojecten van de Ivoriaanse overheid. De Europese Unie schat dat driekwart van de West-Afrikaanse bossen de laatste vijftig jaar is verdwenen, voornamelijk door landbouw en cacaoplantages.

Regelgeving

‘De illegale bosexploitatie is een prioriteit voor Ivoorkust’, zei Thierry de Saint Maurice, hoofd van de delegatie van de Europese Unie in het land. Hij voegde eraan toe dat bosbouwmanagement nog wel enkele belangrijke uitdagingen voor zich heeft op vlak van beleid en respect voor regelgeving.

Volgens HRW moet Ivoorkust onmiddellijk stoppen met de uitzettingen tot de overheid een regelgeving voor handen heeft die de boeren beschermt zoals staat beschreven in de internationale wet. Boeren moeten op tijd worden verwittigd, andere huisvesting krijgen en zich kunnen verdedigen voor de rechtbank.