Cambodja: De wettelijke teloorgang van een democratie

Activisten verdwijnen achter de tralies. Oppositieleden worden geteisterd door rechtszaken. Parlementariërs krijgen een pak slaag van knokploegen. Dit zijn de slechte gewoonten in Cambodja wanneer er verkiezingen voor de deur staan.

Dat het een hete verkiezingsstrijd zou worden, werd vorig al jaar al duidelijk na de moord op de kritische journalist Kem Ley. Vorige week dreef de regeringspartij CPP (Cambodian People’s Party) de spanningen nog verder op.

Veiligheid en eenheid

In juni kiest Cambodja nieuwe lokale leiders. Door regelmatig een stembusgang te organiseren, lijkt Cambodja op een democratie. Maar dat is slechts schijn. De CPP regeert onafgebroken sinds 1979, eerste minister Hun Sen heeft de teugels al 32 jaar stevig in handen.

Maar deze keer is de premier niet zeker van de goede afloop van zijn marionettenverkiezing. Om politieke rivalen monddood te maken, heeft zijn partij vorige week haar grootste wapen in stelling gebracht: een wet waarmee het oppositiepartijen kan afschaffen.

‘Geen enkele politieke partij mag handelingen verrichten die tegengesteld zijn aan de liberale meerpartijendemocratie’

Het parlement, waar de CPP de absolute meerderheid heeft, keurde de uitbreiding van de Wet op Politieke Partijen vorige week goed.

Vanaf nu kan een hele partij illegaal verklaard worden als een van de partijleiders een veroordeling oploopt. Zo dreigt Cambodja naar een eenpartijstaat af te glijden.

Het is voortaan ook verboden voor partijen om ‘de veiligheid en de eenheid van het land in het gedrang te brengen.’ Deze vage beschrijving staat misschien open voor interpretatie, maar een rechter kan dit wetsartikel gebruiken om een partij te ontbinden.

In de gestemde tekst staat ook dat ‘geen enkele politieke partij handelingen mag verrichten die tegengesteld zijn aan de liberale meerpartijendemocratie’.

Het is weinig waarschijnlijk dat de CPP-afgevaardigden er ironie in herkennen. De aangepaste wet heeft nog een goedkeuring van de Senaat en een handtekening van koning Norodom Sihamoni nodig, maar dat zijn slechts formaliteiten.

Oppositieleider in ballingschap

Niemand twijfelt eraan dat dit legislatieve kanon op de CNRP (Cambodia National Rescue Party) wordt gericht. Het is de enige oppositiepartij in Cambodja die een tegenwicht kan zijn voor de CPP.

In 2013 zag een verbijsterde premier Hun Sen hoe de CNRP bijna de algemene stembusslag won. Hij zet nu de grote middelen in om een herhaling te voorkomen. De lokale kiesstrijd in juni wordt beschouwd als een voorbode voor de algemene verkiezingen van volgend jaar. Er staat dus veel op het spel.

Durft de CPP zijn enige politieke tegenstander botweg af te schaffen met het risico op een opstand, of is het bluf? Durft Hun Sen een partij te ontbinden die bijna de helft van de parlementszetels warm houdt?

CNRP-ondervoorzitter Kem Sokha werd veroordeeld tot 5 jaar cel, omdat hij weigerde te getuigen over zijn vermeende affaire met een kapster.

Sommige analisten betwijfelen het, maar niet de geplaagde Sam Rainsy. Hij nam ontslag als voorzitter van de CNRP om ‘zijn partij te beschermen’.

De oppositieleider leeft al twee jaar in ballingschap, op de vlucht voor politiek gestuurde veroordelingen en beschuldigingen.

Hij kreeg bij verstek een celstraf van twee jaar. Dat is volgens de nieuwe wet voldoende om de CNRP te ontbinden.

Sam Rainsy schuwde de harde woorden niet in zijn mededeling. ‘Deze man is gek,’ zei hij over Hun Sen vanuit Parijs. ‘Hij kan alles doen wat hij wil, zonder rekening te houden met wettelijke en gerechtelijke principes.’

Rainsy, een symbool van de strijd tegen Hun Sen, verlaat nu het politieke toneel dat hij langer dan 20 jaar bespeelde. Met zijn ontslag wil hij zijn partij behoeden voor het ergste, maar hij wint alleen tijd. Want het regent rechtszaken, veel tijd voor politiek hebben de oppositieleden niet.

Vaak gaat het om absurde processen. Zo werd de CNRP-ondervoorzitter Kem Sokha veroordeeld tot 5 jaar cel, omdat hij weigerde te getuigen over zijn vermeende affaire met een kapster.

Opgejaagd door de politie hield hij zich maandenlang schuil in het partijhoofdkwartier, tot hij uiteindelijk gratie kreeg. Dit soort rechtszaken belet de oppositie normaal te functioneren.

Intense onzekerheid

De CNRP staat voor een periode van intense onzekerheid. De snelheid waarmee de CPP het wetsvoorstel door het parlement heeft gejaagd, geeft de indruk dat het politieke wapen ook gebruikt zal worden. Bovendien ziet de CNRP zijn internationale bescherming afbrokkelen.

De wet verbiedt partijen om geld uit het buitenland te ontvangen, terwijl de CNRP financieel afhankelijk is van de Cambodjaanse diaspora. Door de desinteresse van de Amerikaanse president Donald Trump hoeft Hun Sen ook geen sancties te vrezen.

‘Premier Hun Sen monopoliseert de beslissingen van zijn partij en gebruikt justitie als een wapen tegen zijn opponenten.’

Hoe dan ook komt meer dan de helft van de buitenlandse investeringen -de financiering van zijn autoritaire regime- uit China. En Beijing laat hem begaan.

Hun Sen heeft de façade van democratische verkiezingen dus schijnbaar niet meer nodig. De dictator, schrijft wetenschapper Lee Morgenbesser, heeft alle touwtjes in handen.

Vorige week publiceerde hij zijn rapport The origins of Hun Sen’s personalist dictatorship. Daarin beschrijft hij hoe de leider zijn macht heeft verworven.

‘Hij houdt de elite aan zijn kant met bescherming en goed betaalde banen,’ schrijft Morgenbesser, onderzoeker aan de Australische Griffith University.

‘Op sleutelposten zet hij familieleden en vertrouwelingen. Kiezers maakt hij gelukkig met nieuwe wegen en hospitalen. Repressie is het antwoord op concurrenten en oproerkraaiers.

Hij voert het bevel over zijn eigen privémilitie, groter dan het leger van Senegal. Hij monopoliseert de beslissingen van de partij en gebruikt justitie als een wapen tegen zijn opponenten.’

Onaantastbaar

De macht van Hun Sen is quasi onaantastbaar geworden. Maar hier zit volgens Morgenbesser de paradox. Hij heeft verkiezingen nodig om zijn ondemocratische regime in stand te houden.

Hun Sen heeft verkiezingen nodig om zijn ondemocratische regime in stand te houden.

‘Alleen dan krijgt zijn dictatuur de nodige legitimiteit, zowel in binnen- als in buitenland. Maar als de CNRP ontbonden wordt, kan hij niet meer zeggen dat hij populair is. Dan kan dat niet objectief geëvalueerd worden.’

Volgens Morgenbesser wil de CPP wel een oppositie tolereren, maar alleen een partij met een tandeloze top. Daar dient de Wet op Politieke Partijen voor.

En het lijkt te werken. Boegbeeld Sam Rainsy zet na 20 jaar een stap opzij. ‘Wat voor zin heeft het dat ik voorzitter blijf van een afgeschafte partij? Wij willen verkiezingen. Anders missen we een historische kans op verandering. Zonder ons hebben de verkiezingen geen zin.’

De kans dat de CNRP een waardevolle rol krijgt in de Cambodjaans politiek wordt echter met de dag kleiner.