Cambodja meer dan ooit geprangd tussen Rusland en het Westen

De Cambodjaanse premier Hun Sen loopt in een diplomatiek mijnenveld. Hij steunt VN-resoluties tégen Poetin, maar wil de jarenlange vriendschap met Rusland niet op het spel zetten. Tegelijk probeert hij economisch en politiek minder afhankelijk te zijn van het Westen. 

Deze maand heeft Cambodja de resolutie van de Verenigde Naties (VN) gesteund die de Russische annexatie van Oekraïense gebieden veroordeelt. Eerder dit jaar tekende de Cambodjaanse premier Hun Sen ook al een resolutie tegen de invasie in Oekraïne. Dat leverde hem toen een venijnige tweet op van Anatoly Borovik, de Russische ambassadeur in Cambodja. ‘Het was Moskou dat Phnom Penh geholpen heeft tijdens de moeilijkste periode in zijn geschiedenis’, schreef Borovik om het geheugen van Cambodja op te frissen. Het is een verwijzing naar de lange vriendschap tussen de twee landen. 

Woelige jaren 80

Die gaat terug tot halfweg de jaren 50, toen Cambodja net onafhankelijk was geworden van Frankrijk en de Sovjet-Unie de toenmalige koning Norodom Sihanouk steunde. Die wilde tijdens de Koude Oorlog geen partij kiezen tussen het Westen en het Oostblok. 

Maar Borovik heeft het in zijn tweet over de jaren 80. Het Vietnamese leger had toen net Rode Khmer-leider Pol Pot van de macht verdreven en zat zelf aan het stuur in Cambodja. 

Boycot

Amerika, dat de Vietnamoorlog nog niet verteerd had, wilde die Vietnamese bezetter weg en kreeg de steun van verschillende westerse landen. Cambodja had dringend noodhulp nodig, na de verwoestingen van de Rode Khmer, maar werd geboycot. Enkel een beperkt aantal landen, de Sovjet-Unie op kop, probeerden levensmiddelen en medicijnen tot bij de getroffen bevolking te krijgen.

‘De Sovjets waren erg close met de Cambodjanen, bijna als een familie.’

‘Toen ik in 1984 in Cambodja kwam, als reporter voor het staatspersagentschap TASS, gingen er ook veel Russische artsen, technici en ingenieurs’, vertelt de Russische professor Dmitry Mosyakov over die periode. Vandaag is hij hoofd van de Zuidoost-Azië afdeling in het Instituut voor Orientaalse Studies van de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh. ‘De Sovjets waren erg close met de Cambodjanen, bijna als een familie’, herinnert Mosyakov zich. 

Premier Hun Sen

Een jaar na Mosyakovs aankomst, in 1985, komt er een nieuwe premier aan de macht in Cambodja: Hun Sen. Hij is een voormalige Rode Khmer-soldaat die later is overgelopen en door de Vietnamezen in het zadel is gehesen. Vandaag, 37 jaar later, zit hij nog altijd op de stoel van eerste minister. Hij regeert met ijzeren hand, laat oppositieleiders in de gevangenis gooien en manipuleert de verkiezingen. De Verenigde Staten en de Europese Unie kijken met lede ogen toe.

Daarom is het net zo opvallend dat de Europese lobby Hun Sen heeft kunnen overtuigen om een prowesterse resolutie te steunen, tegen Rusland. ‘Dat komt omdat Cambodja economisch nog altijd is aangewezen op de Amerikaanse en Europese markt voor export. De premier wil dat op termijn veranderen, zo kijkt hij op dit moment bijvoorbeeld naar de Euraziatische Economische Unie, geleid door Rusland’, zegt de Cambodjaanse journalist Chhengpor Aun. Hij schrijft over de buitenlandpolitiek van zijn land voor onder meer Voice of America en The Diplomat. 

Dubbelzinnig

Om de lijn met Moskou open te houden, heeft Cambodja enkel VN-resoluties ondertekend met een humanitaire ondertoon. ‘Cambodja heeft bijvoorbeeld een verklaring over bescherming van burgers gesteund, maar onthield zich toen gestemd werd over de verwijdering van Rusland uit de VN-Veiligheidsraad’, legt Chhengpor Aun uit.

Om de lijn met Moskou open te houden, heeft Cambodja enkel VN-resoluties ondertekend met een humanitaire ondertoon.

Professor Dmitry Mosyakov betreurt die dubbelzinnige houding van Cambodja. ‘Het was goed dat onze ambassadeur heeft herinnerd aan de jaren 80 en de steun die Cambodja toen heeft gekregen’, reageert hij. ‘Op dit moment heeft Rusland een goeie verstandhouding met de meeste landen in Zuidoost-Azië. De nieuwe Filipijnse president wil bijvoorbeeld een betere verstandhouding met Moskou, we hebben uitstekende contacten met Myanmar, Vietnam en Laos, maar minder met Cambodja.’ 

Communisme

Toen de ideologische banden met het communisme werden doorgeknipt, begin jaren 90, raakte de relatie tussen de twee landen inderdaad bekoeld. De Russische hulp werd op heel korte tijd teruggeschroefd en het Westen kreeg weer meer invloed. 

Sommige oudgedienden uit de partij van Hun Sen zouden liever geen VN-resoluties tegen Poetin steunen, net omwille van die historische link. ‘Dat is niet meer dan een sentiment uit het verleden’, zegt journalist Chhengpor Aun daarover. ‘Het buitenlands beleid van de premier is in elk geval veel pragmatischer dan het autoritaire beleid in eigen land.’

Coup de théâtre

Chhengpor Aun verwijst daarmee naar een grote coup de théâtre die de Cambodjaanse politiek te wachten staat. Eerste minister Hun Sen heeft aangekondigd dat hij volgende zomer, weliswaar na de nationale verkiezingen, het premierschap zal doorgeven aan zijn zoon Hun Manet. ‘Dit wordt het laatste en meest belangrijke spel uit de lange carrière van Hun Sen’, zegt Mosyakov. ‘Ik denk dat er met de zoon aan de macht veel zal veranderen, ook de internationale betrekkingen.’

Hun Sen heeft iedereen aan tafel nodig om zijn economische en politieke plannen te doen slagen.

Het Westen keurt deze ondemocratische machtswissel uiteraard af, maar Hun Sen wil niet dat de EU of de VS zich met zijn politieke plannen bemoeit. Toch zitten de westerse landen mee aan tafel tijdens de ASEAN-top, die traditioneel in november plaatsvindt en waar Cambodja dit keer voorzitter van is. 

Tussen Oost en West

ASEAN is een Associatie van Zuidoost-Aziatische landen, maar voor de jaarlijkse bijeenkomst krijgen ook de grote wereldleiders een uitnodiging. Er wordt zowel een Amerikaanse, een Europese, maar ook een Chinese en een Russische delegatie in Phnom Penh verwacht. 

‘Zoals het spreekwoord in Khmer luidt “mer gee, merl aing”, zal de premier goed naar de anderen en goed naar zichzelf moeten kijken om niets verkeerd te zeggen’, vat Chhengpor Aun samen. Hun Sen heeft iedereen aan tafel nodig om zijn economische en politieke plannen te doen slagen.

In elk geval lijkt de geschiedenis zich te herhalen. Net zoals tijdens de Koude Oorlog ligt een klein landje als Cambodja plots weer pal op de grens tussen Oost en West.