De Congolese vrouwen die ebola hielpen klein te krijgen, zitten nu zonder werk

Veel van de Congolese vrouwen die hebben meegewerkt om de laatste grote ebola-uitbraak te bestrijden, hebben nu moeite om werk te vinden. Ze eisen meer gelijkheid.

Toen ebola haar stad drie jaar geleden trof, besloot de Congolese naaister Zawadi Kavira iets te doen wat voorheen ondenkbaar was in haar conservatieve gemeenschap: ze ging aan het werk als bouwvakker. De bouw was traditioneel een mannenbolwerk in Mangina, in het uiterste oosten van Congo.

Honderden Congolese vrouwen waren betrokken bij werkzaamheden in reactie op de ebola-uitbraak.

Maar de plattelandsgemeenschap had extra handen nodig om een speciaal behandelcentrum te bouwen. En hoewel het werk – water halen, gaten graven en grind vervoeren – zwaar was, betaalde het relatief goed en vond de 39-jarige Kavira het bevredigend. ‘Ik probeerde mezelf nuttig te maken’, vertelt ze.

En Kavira was niet de enige: honderden Congolese vrouwen waren betrokken bij werkzaamheden in reactie op de uitbraak. Het was voor velen hun eerste ervaring met betaald werk.

In de provincie waarin Mangina ligt, Noord-Kivu, begon in 2018 de ergste ebola-epidemie ooit in de Democratische Republiek Congo, waarbij meer dan 2200 mensen omkwamen. Een grote belemmeringen voor een effectieve reactie op de uitbraak was het gewapend conflict dat Noord-Kivu al ruim twintig jaar teisterde.

Vrouwen als spil

Veel mensen in de gemeenschap konden zich niet vinden in de focus op die enkele ziekte in een door conflict getroffen regio. Ook de aanwezigheid van regeringstroepen om gezondheidswerkers te beschermen, riep woede en achterdocht op, schreef Artsen zonder Grenzen vorig jaar. Bezorgd dat dit de inspanningen om de uitbraak te beperken in de weg zou staan, riep de belangrijkste vrouwengroep van de regio, SOFEPADI, op om lokale vrouwen centraal te stellen in de aanpak.

Vrouwen, zo zeiden ze, waren al de belangrijkste zorgverleners in de gemeenschappen, en met hun status konden ze helpen desinformatie tegen te gaan die mensen ervan weerhield symptomen te melden of behandeling te zoeken. ‘Vrouwen hebben zoveel invloed op hun echtgenoten, hun kinderen en de gemeenschap als geheel’, zegt Aime Kiakimwa van SOFEPADI. ‘Zonder hen zijn we nergens.’

De uitbraak creëerde voor vrouwen in de gemeenschappen nieuwe kansen die ze eerder als onbereikbaar hadden beschouwd. En dat in een land waar vrouwen niet makkelijk hun stem kunnen laten horen: vrouwen bezetten slechts 12 procent van het Congolese parlement en kregen pas in 1964 stemrecht – vier jaar na de onafhankelijkheid.

Misbruik

Maar toen een nieuwe ebola-uitbraak de regio deze maand trof, merkten vrouwelijke leiders dat die kansen van korte duur waren. Veel van de vrouwen die betaald hadden meegewerkt aan de bewustwordingscampagnes kunnen nu geen betaald werk vinden. Dat komt omdat organisaties met geld de voorkeur geven aan mannen, zegt Antoinette Zawadi, coördinator van de lokale koepel van vrouwengroepen.

Tientallen vrouwen kregen te maken met seksuele intimidatie of uitbuiting.

Zawadi zegt ook dat sommige hulpverleners tijdens de crisis ‘opzettelijk hebben geprofiteerd van de naïviteit of het gebrek aan bewustzijn van deze (vrouwen) rondom seksuele uitbuiting en misbruik’. Uit een onderzoek van Thomson Reuters Foundation en The New Humanitarian bleek inderdaad dat tientallen vrouwen die werk zochten bij de hulporganisaties voor de bestrijding van de ebolacrisis van 2018-2020 te maken kregen met seksuele intimidatie of uitbuiting.

Vorige maand ontdekte een onafhankelijke commissie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat meer dan tachtig hulpverleners betrokken waren bij seksueel misbruik en uitbuiting van vrouwen en meisjes. WHO-directeur-generaal Tedros Adhanom Ghebreyesus beloofde dat de affaire tot ‘een diepgaande transformatie van de WHO-cultuur’ zou leiden.

Empowerment

De 29-jarige Dekila Kavira Kyakimwa, een van de weinige vrouwen in Mangina die de middelbare school heeft afgemaakt, was een van de gelukkigen die werk vond bij de Verenigde Naties in een campagne om het bewustzijn rond ebola te vergroten.

Met het geld dat ze verdiende, kon ze familie helpen met bruiloften en begrafenissen en de opvoeding van de twee kinderen van haar overleden broer. Daarnaast wist ze een kapsalon te openen. ‘Ik heb persoonlijk ervaren wat we ‘empowerment’ noemen, dankzij het salaris dat ik kreeg’, vertelt de alleenstaande moeder.

Maar in mei van dit jaar werd Mangina door een rebellengroep aangevallen, waardoor veel bewoners moesten vluchten. Dekila Kavira nam haar kinderen mee de stad uit. Toen ze terugkwam, waren haar huis en salon geplunderd.

En erger, mensen in haar gemeenschap verkneukelden zich hierover. ‘Ze zeiden dat het goed was dat de ADF-rebellen mijn bezittingen hadden gestolen, omdat die over de rug van ebola-slachtoffers waren verkregen’, vertelt ze. ‘Dat deed pijn, zeker toen ik dacht aan de investeringen die ik niet kon terugverdienen.’

Onzekerheid

Tijdens een gemeenschapsbijeenkomst in Mangina, om het toenemende geweld te bespreken, zeggen bewoners dat de reactie op de ebolacrisis bij veel vrouwen had gezorgd voor meer vertrouwen in het eigen kunnen. ‘Het is een voorbeeld voor toekomstige generaties’, vindt Louise Kavira, een regionale ambtenaar. ‘Die zullen zich gesterkt voelen in het idee dat ze niet zijn geboren om alleen huisvrouw te zijn.’

‘We hadden geen andere keuze dan onze dromen achter te laten en naar Beni te vluchten om in leven te blijven.’ 

Ook de plaatselijke burgemeester Kasereka Kandondo zegt dat de epidemie de stad heeft laten zien wat vrouwen voor hun gemeenschap kunnen doen. Toch, geeft hij toe, is hun deelname aan het openbare leven nog minimaal. Er zijn steeds meer vrouwengroepen, maar weinig door vrouwen geleide bedrijven. Onveiligheid en de moeilijke toegang tot geld – de enige bank is 30 kilometer verderop in Beni – helpen daar niet bij.

De ervaring van naaister Kavira onderstreept de uitdagingen voor vrouwen op zoek naar meer financiële onafhankelijkheid. De vier maanden die ze werkte aan de bouw van het medisch centrum stelden haar in staat een lang gekoesterde droom te vervullen: de aanschaf van haar eigen naaimachine. Maar toen de stad eerder dit jaar door geweld werd getroffen, vluchtte ook zij met haar familie naar Beni. Haar naaimachine werd gestolen.

‘Er was complete paniek’, zegt ze. ‘We hadden geen andere keuze dan onze dromen achter te laten en naar Beni te vluchten om in leven te blijven.’ Nu heeft ze haar oude werk weer opgepakt: ze verkoopt tegoedkaarten voor mobiele telefoons, voor zo’n 7 euro per dag.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation.