De witte rook uit kamp Kabila heet Emmanuel Ramazani Shadary

En plots kwam er toch nog witte rook uit Kingakati. De laatste dagen zaten de bonzen van de presidentiële meerderheid in Congo samen op de boerderij/ buitenverblijf van president Kabila in Kingakati bij Kinshasa rond de vraag: ‘Wie sturen we als kandidaat de ring in bij de presidentsverkiezingen op 23 december 2018?’ Zoals gewoonlijk voelden velen zich geroepen, maar slechts één werd uitverkoren.

Op 7 augustus leek het debat vooral te gaan tussen het deel van het regime dat vond dat Kabila zelf zijn eigen fakkel maar moest overnemen, de lobby rond voormalig eerste minister Matata Ponyo, en de Katangese leiders die vonden dat Kabila alleen maar kon vervangen worden door een Katangees. Er werd met namen gegoocheld, misschien het meest nog met die van minister van mijnbouw  Kabwelulu.

Verrassende keuze?

In de namiddag van 8 augustus werd bekend gemaakt dat Emmanuel Ramazani Shadany door het kamp Kabila naar voren wordt geschoven als presidentskandidaat. Niet de meest voor de hand liggende keuze misschien, maar toch ook geen complete verrassing. In 2006 werd hij in het nationaal parlement gekozen, maar ontpopte zich vooral sinds 2011 tot een belangrijk backbencher, iemand die zich uit het zicht van de camera vooral bezig hield met de uitbouw van het partij-apparaat. Hij was onder meer fractieleider van PPRD.

Ramazani was minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid en secretaris-generaal van Kabila’s partij. In die twee functies verwerft hij het overzicht van de veiligheidsdiensten en het partijapparaat.

Toen het regime in de laatste maanden van 2016 onder zware druk kwam te staan –ze vreesden rellen bij het verlopen van het tweede mandaat en het einde van Kabila’s grondwettelijk mandaat- kreeg Ramazani plots een upgrade: hij behoorde tot de zeven-acht mensen die bijna dagelijks samenkwamen op la présidence om, gecoördineerd door Kabila’s kabinetchef Néhémie Mwilanya, de millitaire repressie te organiseren tegen de te verwachten manifestaties en misschien wel opstand.

Toen het regime eenmaal die klif genomen had, behoorde Ramazani tot de inner circle van de macht. Dat vertaalde zich in een benoeming tot minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid eind 2016, en begin 2018 ruilt hij van stoel met de secretaris-generaal van Kabila’s partij PPRD. In die twee functies verwerft hij het overzicht van de veiligheidsdiensten en het partijapparaat. Een verrassing kan je hem moeilijk noemen. De repressie van de betogingen eind 2016 heeft hij overigens zo efficiënt georganiseerd dat hij deel uitmaakt van de door het Westen gesanctioneerde Congolese leiders. We kunnen hem gerust beschouwen als een hardliner binnen het regime.

Kabila-getrouw maar geen marionet

Het laatste jaar vertellen mensen die dicht bij la présidence staan dat Kabila timmert aan een nieuwe generatie leiders binnen het regime, en dat Ramazani daar een belangrijke plaats inneemt. Dit lijkt vandaag bevestigd te worden. Hij behoort niet tot de traditionele baronnen van het regime; zijn rise to stardom begon pas twee jaar geleden.

Het feit dat de presidentiële meerderheid hem nu naar voor schuift bewijst in elk geval dat president Kabila groot vertrouwen heeft in zijn loyauteit. Nu al suggereren verschillende observatoren dat Ramazani wel eens de ideale stroman zou kunnen zijn, waarmee Kabila haasje-over kan spelen in een soort Putin-Medvedev-scenario. Maar ik vind op dit moment weinig aanwijzingen dat Ramazani zich geroepen voelt om Kabila’s stoel vijf jaar warm te houden om hem zonder morren weer af te staan. Daarvoor lijkt hij me te ambitieus.

Maniema

Betekenisvol is ook het feit dat Ramazani afkomstig is uit de provincie Maniema, waar hij rond de eeuwwisseling een paar jaar gouverneur was. Het regime van Kabila heeft altijd bestaan uit een aantal in onderlinge competitie levende belangengroepen en netwerken, onder meer op regionale basis. Kabila zelf wordt voornamelijk geassocieerd met (de nu gesplitste provincie) Katanga, omdat zijn vader van daar afkomstig was, maar zijn moeder komt uit Maniema. Tussen beide provincie bestaat er sinds oudsher een sterke competitie. Maniema is dan ook sterk vertegenwoordigd in het veiligheidsapparaat en tussen de decision makers van Congo, wat zeker in Katanga als storend en zelfs bedreigend ervaren wordt.

Wat de impact van de benoeming van iemand uit Maniema als dauphin zal zijn op de al afbrokkelende cohesie van het regime moet nog blijken

We constateren al minstens sinds 2014 dat Kabila blijkbaar zijn houdbaarheidsdatum gepasseerd is wat betreft zijn capaciteit om de antagonistische krachten die samen zijn regime uitmaken bij elkaar te houden. Wat de impact van de benoeming van iemand uit Maniema als dauphin zal zijn op de al afbrokkelende cohesie van het regime zal in de komende dagen en weken moeten blijken.

Verkiezingen

Wat betekent de benoeming van Ramazani tot presidentskandidaat voor de waarschijnlijkheid van de geplande verkiezingen op 23 december? In elk geval zijn de verkieizingen vandaag niet onwaarschijnlijker dan ze gisteren al waren –wat wel het geval zou geweest zijn had de meerderheid Kabila naar voor geschoven of de beslissing uitgesteld.  Hoe groot wordt de kans dat de eventuele verkiezingen free and fair zullen zijn, blijft een ander paar mouwen. De kandidaat verdiende zijn pluimen vooral met de organisatie van repressie en het schenden van mensenrechten, en het pad blijft hobbelig. De mogelijkheden om de verkiezingen uit te stellen blijven intact (om financiële redenen, onveiligheid,…).

Druk

Wie geïnteresseerd is in verkiezingen zal de druk moeten aanhouden. Dat geldt voor de kerk en andere Congolese actoren, maar dat geldt ook voor internationale gemeenschap. En dan is het belangrijk op te merken dat het benoemen van een andere presidentskandidaat dan hemzelf wel betekent dat Kabila vatbaar is voor druk (niemand gelooft dat hij dat zonder druk zou gedaan hebben). Maar het feit dat het iemand werd die door het Westen gesanctioneerd is, maakt duidelijk dat Kabila vastbesloten is dat Westen te negeren. Kabila geeft toe aan de druk van de Afrikaanse landen en instellingen, met Angola als meest uitgesproken kritische partner.