Duizenden overlijdens in EU door vervuilende energiecentrales in de Balkan

Elektriciteitscentrale Kosovo A, elektriciteitscentrale in Obiliq, tien kilometer ten westen van Pristina in Kosovo. In 2020 stootten de 18 kolencentrales van de Westelijke Balkan tweeënhalf keer zoveel zwaveldioxide (SO2) uit als alle 221 kolencentrales in de EU samen.

AMWRanes / Flickr (CC BY-NC-SA 2.0)

Steenkoolcentrales in de Balkan houden zich niet aan de wettelijke limieten voor luchtvervuiling en hebben zo op drie jaar tijd 12.000 overlijdens veroorzaakt, waarvan minstens de helft in de EU. ‘In 2020 was de uitstoot van schadelijk zwaveldioxide van 18 kolencentrales in de regio tweeënhalf keer zo hoog als alle 221 kolencentrales in de EU samen’, stelt een nieuw rapport.

Volgens het rapport Comply or Close, van CEE Bankwatch Network en het Centre for Research on Energy and Clean Air, zouden in de afgelopen drie jaar in totaal negentienduizend mensen gestorven zijn door luchtvervuiling die is veroorzaakt door steenkoolcentrales in de Balkan. Bijna twaalfduizend van die sterfgevallen zouden het gevolg zijn van overtredingen van de wettelijke limieten rond vervuiling.

De Europese Unie (EU) is mee verantwoordelijk voor de ‘kolossale luchtvervuiling door kolencentrales in de Balkan’, stellen de auteurs. Zij vinden dat Europa niet voldoende handhaaft.

Vermijdbare sterfgevallen

Van deze vermijdbare overlijdens vond meer dan de helft plaats in de EU, stelt het rapport. De EU importeert 8 procent van de elektriciteit die in de Balkan wordt geproduceerd.

Volgens de analyse zijn tussen 2018 en 2020 in de Westelijke Balkan 3700 mensen omgekomen door de overschrijding van de wettelijke limieten rond vervuiling.

De luchtverontreiniging die ontstaat door de werking van kolencentrales in Servië, Kosovo, Bosnië en Herzegovina, Noord-Macedonië en Montenegro treft niet alleen de mensen die daar wonen, maar ook die in de aangrenzende EU-landen. Vooral de Roemenen, Hongaren en de Grieken zijn getroffen, stelt het rapport.

‘Dit rapport legt de menselijke tol bloot van de aanhoudende inbreuken door de elektriciteitssector in de Westelijke Balkan’, zegt Pippa Gallo van CEE Bankwatch Network. ‘Regeringen van de regio moeten onmiddellijk beginnen met een snelle en rechtvaardige overgang naar duurzame energiesystemen, met steun van de EU.’

EU-richtlijnen geschonden

De EU-richtlijnen inzake de uitstoot van schadelijke stoffen verplichten deze landen sinds 2018 om de luchtvervuiling door hun elektriciteitscentrales te verminderen. In 2020 stootten de 18 kolencentrales van de Westelijke Balkan tweeënhalf keer zoveel zwaveldioxide (SO2) uit als alle 221 kolencentrales in de EU samen.

Hoge concentraties zwaveldioxide in de lucht kunnen ademhalingsproblemen veroorzaken en astma-aanvallen uitlokken.

Het nieuwe rapport onthult dat kolencentrales in de Westelijke Balkan niet alleen de wettelijke verplichtingen hebben geschonden, maar geeft ook aan met cijfers welke tol ze hebben geëist van de mensen in de regio en daarbuiten.

Volgens de analyse zijn tussen 2018 en 2020 in de Westelijke Balkan 3700 mensen omgekomen door de overschrijding van de wettelijke limieten rond vervuiling. In de EU loopt dat vermijdbare dodental op tot zevenduizend. In andere regio’s zijn nog eens bijna duizend mensen omgekomen door luchtvervuiling van dezelfde elektriciteitscentrales.

Sluiten of schikken

Sinds de wettelijke bepalingen voor de Balkan in 2018 vastgelegd werden in het Verdrag ter Oprichting van de Energiegemeenschap, hebben kolencentrales in Servië, Bosnië en Herzegovina, Noord-Macedonië en Kosovo minstens zes keer de wettelijke norm voor SO2 overschreden.

‘De landen in de Westelijke Balkan kunnen enkel maar dromen van het EU-lidmaatschap zolang ze de regels rond vervuiling negeren.’

In 2020 hebben centrales in Servië alleen al, meer SO2 uitgestoten dan alle EU-kolencentrales samen.

‘De regeringen van de Westelijke Balkan moeten een datum vastleggen voor een dringende uitfasering van kolen’, zegt Davor Pehchevski van CEE Bankwatch Network. ‘Voor elektriciteitscentrales die niet onmiddellijk kunnen worden gesloten, moeten overheden zich schikken en de productie-uren beperken totdat aan de emissienormen is voldaan. Dit is nodig om levens te redden’, zegt Pehchevski.

‘De landen in de Westelijke Balkan kunnen enkel maar dromen van het EU-lidmaatschap zolang ze de regels rond vervuiling negeren’, concludeert energie-expert Ioana Ciuta van CEE Bankwatch Network. ‘Om deze flagrante schendingen te vermijden, moet er prioritair werk worden gemaakt van handhaving. De Europese Commissie moet werk maken van effectieve straffen.’