Gevaar zwartwerk groeit opnieuw in de schoonmaaksector

Toen het systeem van de dienstencheques zo’n elf jaar geleden zijn intrede maakte, was het meteen een enorm succes. Huishoudwerk werd geformaliseerd: grijs- en zwartwerk werd witgewassen. Toch is er stilaan weer een kentering voelbaar waarbij zwartwerk opnieuw terrein wint. Dat zegt Philippe Yerna, algemeen secretaris van het ACV: ‘We kunnen spreken van een heksenjacht op de sociale sector. Het sociaal statuut van schoonmakers wordt opnieuw in vraag gesteld.’

Deeleconomie bedreigt systeem van dienstencheques

Voor het dienstenchequesysteem is lang gestreden en het heeft zijn werking niet verloren. Net zoals de minimumlonen vastgelegd zijn, wordt een werkweek van minstens dertien uur gegarandeerd voor de schoonmakers. Deelplatformen bedreigen dit systeem echter meer en meer.

Een voorbeeld van de deelplatformen is ListMinut’. ListMinut’ geeft de mogelijkheid aan schoonmakers om hun diensten aan te bieden. Dienstverleners en dienstaanvragers vinden elkaar. De site heeft intussen 17.552 gebruikers die diensten aanbieden: de hond uitlaten, klusjes doen in huis, maar ook poetshulp is een van de onderdelen waar je gebruik van kan maken.

Na aftrek van een commissie blijft er nog maar 8,5 euro over voor de schoonmaker die bij ListMinut’ werkt

Voor schoonmaakdiensten betaal je op ListMinut’ tussen tien en vijftien euro per uur, na aftrek van een commissie blijft er nog maar 8,5 euro over voor de schoonmaker, volgens het ACV. ‘Het ontbreekt hier aan sociale zekerheid. Wie bijvoorbeeld verantwoordelijk is voor de medische kosten bij een werkongeval, is niet helemaal duidelijk’, zegt Yerna.

Volgens Yerna duidt dit stilaan maar zeker op een “Uber-isatie” van de schoonmaaksector. ‘De sociale sector verliest zijn kracht. Er mag geen Uber-isatie komen, want dat houdt een complete dumping van het sociale systeem in. De prijs is dan nog het enige dat telt’, aldus Yerna.

Naast de deelplatformen merkt Pia Stalpaert (ACV Voeding en Diensten) ook nog een ander probleem op dat zwartwerk kan motiveren: ResQ. Dit is een nieuw platform dat de werkgever in staat stelt om verschillende diensten aan huis, zoals poetshulp of tuinonderhoud, in vorm van extralegaal voordeel aan zijn werknemer te geven. Stalpaert: ‘Dit is echt een brug te ver. Een schoonmaker is tussen de 3,50 euro en 8,54 euro waard. Hoe kan dat? Een schoonmaakster is toch geen maaltijdcheque?’

‘Er mag geen “Uber-isatie” komen, want dat houdt een complete dumping van het sociale systeem in’

Werkgevers kunnen bij ResQ kiezen uit het aanbod van dienstverleners, maar ze kunnen ook zelf een eigen uitvoerder aanbrengen. Deze moet zich wel inschrijven bij ResQ. De verloning wordt dan onderling afgesproken tussen klant en werkgever, zonder tussenkomst van derden. Volgens Stalpaert katapulteert dit ons terug in de tijd: ‘Het dienstenchequesysteem heeft ervoor gezorgd dat er kan worden ingegrepen bij misbruik of incorrecte verloning. Als er weer een één op één relatie wordt gecreëerd, hangt alles af van de goodwill en onderhandelingscapaciteit van de klant. Het pad voor informalisering wordt opnieuw geëffend.’

Werkbaar werk graag

‘Wie via een deelplatform werkt, heeft een zeer onduidelijk statuut’, waarschuwt Stalpaert. ‘Het risico op informalisering is daarbij zeer groot. De staat en sociale zekerheid ontlopen inkomsten en de werknemers zijn slecht beschermd. Het zorgt voor een oneerlijke concurrentie op de markt.’

‘Door onze kritiek op de deelplatformen krijgen wij als vakbond soms commentaar dat we niet mee willen met de moderne manier van werken. Dat klopt niet: wij zijn ook voor nuttig werk, maar het moet werkbaar werk zijn, inclusief sociale bescherming. Zo niet, dan houden wij ons been stijf,’ aldus Stalpaert.

Dienstencheques blijven pijnpunten kennen

Als je een gezin hebt, dan kan je niet overleven met een deeltijdse job van dertien uur.

Ondanks het geoliede systeem van dienstencheques zijn er duidelijk nog wat knelpunten die ervoor zorgen dat werkers naar zwartwerk grijpen. Een garantie van dertien werkuren per week is bijvoorbeeld niet veel.

‘Als je een gezin hebt, dan kan je niet overleven met een deeltijdse job van dertien uur. En het zet aan tot het zoeken naar extra werk, al dan niet in het zwart’, zegt Béatrice Camargo, sociologe aan de VUB.

‘Vaak kennen schoonmakers ook hun rechten niet’, zegt het ACV. ‘Op deze manier kunnen bedrijven onder het minimumloon gaan, dat wij vooropstellen. Soms is dit bewust, soms ook niet. Doordat schoonmakers kwetsbaar zijn (vrouwen, deeltijds, verspreide tewerkstelling), worden ze vaak harder getroffen.’

Buitenlandse origine

Camargo constateert ook dat de meeste schoonmakers in ons land buitenlanders zijn. ‘Slechts 25 procent van alle schoonmakers in België hebben de Belgische nationaliteit. Al de rest is van buitenlandse origine. In Brussel is het aandeel autochtonen zelfs minder dan 1 procent.’

Toch wil Pia Stalpaert benadrukken dat een hoger aantal schoonmakers van buitenlandse origine niet per se aan de basis ligt van een verhoging van zwartwerk: ‘Migranten horen nu eenmaal bij de Belgische samenleving. De samenstelling van de populatie wordt weerspiegeld in onze sector, net zoals in andere sectoren. Deze cijfers zijn dan ook logisch.’

Yerna is het daarmee eens: ‘Als een klant bijvoorbeeld weigert een Afrikaanse vrouw te accepteren als schoonmaakster, dan zien wij erop toe dat er niemand anders wordt aangenomen. Respect gaat boven alles.’