Grootste vluchtelingenkamp ter wereld met sluiting bedreigd

Het grootste vluchtelingenkamp ter wereld bevindt zich in Kenia. Dadaab bestaat sinds 1992 en huisvestte in oktober 2015 bijna 330.000 vluchtelingen. Het overgrote deel daarvan zijn Somaliërs die hun land verlieten tijdens de Somalische burgeroorlog in de jaren negentig.

Dadaab ligt in het noordoosten van Kenia op zo’n honderd kilometer van de Somalische grens. De Keniaanse overheid zei al vaker dat het kamp gesloten zou worden. Toch denkt Jeroen Stol, regionaal programmadirecteur van Handicap International, dat de Kenianen de sluitingsplannen deze keer hard zullen maken.

‘Het Kakuma-complex zal niet sluiten.’

De Keniaanse overheid gaf vorige week vrijdag te kennen dat het kamp gesloten zou worden. Het is zelfs geen kwestie meer van of dat gebeurt, maar wanneer.

Jeroen Stol: Het is een kwestie van wanneer dat zal gebeuren en vooral van hoe de overheid dat zal realiseren. Maandag verduidelijkte de regering haar statement dat ze voor het weekend (7-8 mei) maakte, namelijk dat ze de vluchtelingenkampen zou sluiten in het land.

Het departement voor Vluchtelingenzaken bestaat vandaag niet meer en binnenkort zullen ook de opvangkampen opgedoekt worden. Let wel, het betreft enkel het Dadaab-complex. Het andere kamp in Kakuma (in het noordwesten van Kenia) blijft bestaan. Dat benadrukte de regering op een persconferentie.

Aanvankelijk heerste er veel verwarring bij heel wat ngo’s. We reageerden allemaal wat terughoudend omdat de regering vorig jaar ook dergelijke uitspraken deed. Er was geen cynisme, maar we volgden de berichtgeving met enige terughoudendheid. Die heeft nu plaatsgemaakt voor acceptatie.

‘Heel wat ngo’s wijzen de Keniaanse overheid op haar verplichtingen’

Het kamp bestaat al bijna 25 jaar en huisvest dus een generatie die geen andere plek kent dan het vluchtelingenkamp.

Stol: Dadaab gaat ondertussen zijn derde decennia in. Een hele groep Somalische kinderen en jongvolwassenen heeft nooit een andere plek gekend dan het kamp waarin ze wonen en leven.

Kan je hen zomaar terugsturen naar een Somalië? Zij hebben geen echte band meer met hun thuisland, toch?

Stol: Dat is een interessante vraag, al ben ik niet de meest geschikte persoon om daarop te antwoorden. Natuurlijk bestaat er zoiets als internationale wetgeving. Ook Kenia ondertekende die wetten ooit. Heel wat ngo’s toetsen de beslissing van de regering aan de internationale rechtsregels.

Handicap International houdt zich minder bezig met het juridische aspect van de beslissing. Samen met mijn collega’s sta ik in om de meest kwetsbare groep in de samenleving een zo acceptabel mogelijke manier van leven te geven.

Heel wat andere internationale organisaties zoals de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) wijzen de Keniaanse overheid wel op haar verplichtingen. De meer human-rightsgerichte organisaties doen dat trouwens ook. Zowel nationaal als internationaal.

Waar gaan al die mensen dan heen?

Stol: Er was een overeenkomst tussen Kenia, Somalië en UNHCR. De tripartite stelde een plan op dat het “aantrekkelijk” moest maken voor vluchtelingen om terug naar Somalië te keren en markeerde enkele Somalische gebieden als veilig. Dat plan was enigszins succesvol. Sinds 2014 zijn er 15.000 Somaliërs teruggekeerd naar hun land.

Volgens mij vond de Keniaanse overheid dat de terugkeer niet snel genoeg verliep. En hoewel een aantal plekken in Somalië voldoen aan de criteria, denk ik niet dat het land de capaciteit heeft voor alle vluchtelingen op te vangen.

‘Dadaab heeft evenveel inwoners als Utrecht.’

Waarom beslist Kenia dan net nu om Dadaab te sluiten?

Stol: Dat is een goede vraag. Ik denk persoonlijk dat de Kenianen de belasting te groot achten. De regering vindt niet dat het kostenplaatje eerlijk verdeeld is.

En natuurlijk ook het veiligheidsaspect speelt een grote rol. In Kenia leeft de gedachte dat het kamp een broeinest voor terrorisme is. Officiële cijfers zijn er niet, maar er vonden afgelopen jaren wel wat incidenten plaats zoals kidnapping.

Wie draait er dan op voor de kosten, de Kenianen?

Stol: In geen geval. De internationale gemeenschap neemt financieel het grootste deel voor haar rekening. Maar de bijdrage die Kenia in natura levert, mag absoluut niet verwaarloosd worden.

Maar de aankondiging het kamp te sluiten, komt als een schok. Vele organisaties denken dat Somalië niet klaar is om 350.000 vluchtelingen een thuis te bieden. Dat is de essentie van de hele kwestie.

We mogen ook niet vergeten hoe bijzonder gastvrij Kenia de laatste decennia was. Zeker als we vandaag kijken naar de toestanden zich in Europa afspelen. Kenia vangt vandaag 600.000 vluchtelingen op, dat is geen gemakkelijke opdracht.

Wat kan de internationale gemeenschap doen?

Stol: Kenia is een soeverein land en mag dus binnen de marges van de internationale wetgeving zelf een beleid uitstippelen. Het land kan eventueel gesprekken op bilateraal en multilateraal niveau voeren om tot een overeenkomst te komen.

‘Eind mei bezoekt UNHCR Kenia. Misschien komen beide partijen tot een oplossing.’

Eind mei is er trouwens een bezoek gepland aan Kenia door de top van UNHCR. Dat stond al vast voor de Kenia openbaar maakte dat het Dadaab zou sluiten. Misschien komen beide partijen tot een oplossing.

Hoe groot acht u de kans dat Dadaab werkelijk zal sluiten?

Stol: Ik denk dat die kans heel groot is. Afgelopen weekend zou ik een meer afwachtende positie hebben ingenomen, maar die twijfel is nu weg. Zoals je zelf al zei is het een kwestie van “wanneer”, niet “of” het kamp zal sluiten.

De grote vraag blijft of deze beslissing is ingegeven vanuit een veiligheidsperspectief. Als dat zo is, zal het terugsturen van 350.000 mensen daar dan werkelijk toe bijdragen?

Jeroen Stol is regionaal programmadirecteur Tanzania-Oeganda-Somalië-Kenia voor Handicap International. Stol verleent directe bijstand aan mensen met een handicap in Dadaab. Eenmaal het kamp sluit, zal zijn taak naar eigen zeggen veranderen. Stol: ‘De bedoeling is dat de meest kwetsbare mensen in het kamp niet worden achtergesteld tegenover anderen. Wij willen helpen het proces zo aangenaam mogelijk te laten verlopen.’