Klimaat: langetermijndenken versus kortetermijnbelangen

We bevinden ons op een kantelpunt. Angel Gurría, secretaris-generaal van de Oeso, legde aan de vooravond van de vorige klimaatconferentie  de vinger op de wonde: ‘Onze politici staan voor een fundamenteel dilemma: ofwel nemen ze maatregelen om te proberen het klimaatprobleem onder controle te krijgen, ofwel kijken ze machteloos toe hoe die mogelijkheid uit hun handen glipt.’

Het ziet ernaar uit dat dit laatste effectief aan het gebeuren is.  Miljarden dollars worden geïnvesteerd in het ontginnen van niet-conventionele olie en gas. Europa, eens trendsetter en wereldleider in responsabilisering en ambitie op vlak van klimaatbeleid, heeft het lastig om die positie overeind te houden. 

De uitdaging

2015 Is het jaar waarin de globale uitstoot van broeikasgassen moet pieken als we enige kans willen hebben om de globale opwarming onder de 2°C te houden. De rijke landen moeten de grootste inspanning leveren: tegen 2050 moet onze CO₂ uitstoot met 80 tot 95 procent naar beneden. Voor ons land is er een studie gemaakt door Climact en VITO in opdracht van staatssecretaris voor Leefmilieu Wathelet, om de zien wat dat voor ons zou betekenen. In “Scenario’s voor een koolstofarm België tegen 2050” worden verschillende modellen uitgewerkt.

Om dit streefcijfer te halen, betekent dit dat vanaf nu tot 2050 onze uitstoot jaarlijks met 5 procent moet inkrimpen. Tussen 1990 en 2010 hebben we gemiddeld amper 0,4 procent gehaald. De maatregelen die momenteel van kracht zijn, zijn ruim onvoldoende om die ambitie waar te maken, er moet dus een tandje worden bijgestoken. Dat kan alleen als er  modal shifts gemaakt worden, zo geeft de studie aan, structurele wijzigingen op vlak van mobiliteit, huisvesting, industrie, landbouw en elektriciteit.

Vraag is: wie gaat dat doen? Want tussen droom en daad gaapt een immense kloof, en vele invloeden en oneigenlijke belangen.

“It is the economy, stupid!” 

Het klimaatpakket dat de Europese Commissie op 22 januari voorstelde voor 2020-2030  kan bezwaarlijk ambitieus genoemd worden. In plaats van de drie doelstellingen van het 2020 pakket dat in 2009 van kracht werd, kwam de Commissie niet verder dan één duidelijke doelstelling: 40 procent reductie van de CO₂ uitstoot tegen 2030. Volgens de studie  Trends to 2050 van de Europese Commissie stranden we daarmee tegen 2050 op 44 procent reductie in plaats van 80 tot 95 procent. Voor energie-efficiëntie is er voorlopig geen nieuwe doelstelling geformuleerd. Voor hernieuwbare energie is er een schamele 27 procent voorop gesteld, zonder bindende richtlijnen voor elk van de lidstaten. ‘Te duur, die hernieuwbare energie’, zo klinkt het.  
Dit voorstel wordt deze dagen op de Europese Lentetop besproken, maar de kans is groot dat er voor de verkiezingen geen definitieve doelstellingen worden vastgelegd.

De koolstofbubbel  

Die koolstofverslaving is dodelijk voor de planeet. Ze kan echter ook een economische crash veroorzaken áls er een klimaatakkoord komt.
Als we de kans willen open houden om de opwarming onder de 2°C te houden,  dan moet volgens de wetenschappers twee derde van de nu bewezen olie- en gasreserves in de grond blijven. Nochtans vloeien er jaarlijks miljarden euro naar investeringen in de zoektocht naar nieuwe olie- en gasreserves. Jaarlijks tot 500 miljard euro, volgens recent onderzoek van het Carbon Tracker Initiative en het Grantham Research Institute. Kapitaal dat afkomstig is van de top 200 bedrijven van fossiele brandstoffen en mijnbouw.

Al die investeringen kunnen leiden tot een “koolstofbubbel” die kan uitspatten in waardeloze activa eenmaal een krachtig klimaatakkoord er door komt. Ofwel zal de lobbymachine op volle toeren draaien om te verhinderen dat er een akkoord komt, ofwel worden al die investeringen waardeloos.

Van regeren naar besturen

Politici zijn gevoelig voor kapitaalstromen en lobbywerk van door kwartaalwinsten gedreven bedrijven. Ze zijn ook onderhevig aan verkiezingsuitslagen en daardoor gefocust op de korte termijn, op hun persoonlijke positie en macht, terwijl ze in werkelijkheid steeds minder macht hebben.
In de snel veranderende en steeds complexer wordende wereld zijn politici en regeringen steeds minder bij machte om de noodzakelijke keuzes te maken die de trendbreuk die nodig is, kan realiseren. Om aan systeeminnovatie te werken, zo leren de experimenten met transitiemanagement, zijn nieuwe vormen van governance, van besturen nodig.

Interessant in dit opzicht is het project omtrent de innovatie van het energiesysteem in Vlaanderen. Op initiatief van Argus, het milieupunt van KBC en Cera en onder coördinatie van Jan Turf van About Society werden diverse deskundigen en stakeholders bevraagd en zijn ze met elkaar in debat gegaan. Het resultaat verscheen in het rapport “Energie voor Morgen. Krijtlijnen van een duurzaam energiesysteem.”

Complexe problemen vragen consensus

Een belangrijk gegeven van het rapport is dat de stakeholders, ondanks de verschillende opstelling bij het begin, door overleg tot een consensus kwamen. Consensus is belangrijk als garantie voor een stabiel maatschappelijk kader.

Het rapport hanteert de term “pact” om het brede akkoord tussen beleid en civiele samenleving te benadrukken. De taak van de overheid bestaat er dan in om richting te geven, voorwaarden te creëren, verbindingen te leggen en mogelijkheden te scheppen. De civiele maatschappij die het draagvlak moet creëren, heeft een actieve rol te spelen en dient daarom in een vroeg stadium betrokken te worden. Niet minder beleid dus, maar een interactieve democratische participatie.

‘De belangrijkste bedreiging voor onze toekomst’, aldus Jan Turf, ‘ligt in het ontbreken van een maatschappelijke en politieke consensus over de in te slagen weg.’

Het uitgebreide  artikel Kiezen voor het klimaat is te lezen in het lentenummer 2014 van MO* magazine. MO*magazine is verkrijgbaar via een apart abonnement (€ 20) en los te kopen in een aantal wereldwinkels en boekhandels (€ 5,5). Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun abonnement.