Leren bij de Zapatisten

Onder leiding van de legendarische subcomandante Marcos kwamen de zapatisten in januari 1994 in opstand tegen het neoliberalisme. Wapens hadden ze nauwelijks en na tien dagen werd een bestand getekend. Omsingeld door het leger, zochten ze telkens nieuwe manieren van verzet.

Geteisterd door militaire offensieven en achtervolgd door paramilitaire groeperingen hebben de zapatisten de voorbije twintig jaar hun strategie geregeld moeten bijstellen, zonder het uiteindelijke doel uit het oog te verliezen: het bekomen van erkenning van de inheemse identiteit en cultuur en van autonomie voor hun gemeenschappen.

Vermits alle pogingen om die erkenning te bekomen via onderhandelingen op niets zijn uitgelopen, besloten de zapatisten in de zomer van 2003 om die autonomie gewoon in de praktijk toe te passen.

Vijf Caracoles werden er opgericht, centra voor zelfbestuur: La Realidad, Oventic, Morelia, La Garrucha, Roberto Barrios. Samen beheren die 27 gemeenten volgens de principes van autonomie. Elke Caracol heeft een eigen kliniek en een lagere en middelbare school en is betrokken bij de uitbouw van de vijf zapatistenprojecten: gezondheidszorg, opvoeding, agro-ecologie, politiek en informatietechnologie.

Tien jaar later achten de zapatisten de tijd rijp om die ervaring te delen met de rest van de wereld in La Esquelita, ‘het Schooltje van de Vrijheid volgens de Zapatisten’. Dat schooltje bestaat uit een driedaags verblijf in een van de autonome gemeenschappen. De deelnemers worden er ondergedompeld in het leven van de Maya-indianen en maken kennis met het dagelijks leven van zo’n indiaanse familie, en met de bedreigingen van paramilitairen.  

La Esquelita staat open voor iedereen die uitgenodigd wordt. Om zo’n uitnodiging te ontvangen, volstaat het een aanvraag in te dienen. De belangrijkste vereiste van de leerlingen is kunnen luisteren, zegt subcomandante Moisés, rector van La Escuelita.  

Aan de eerste cursus van augustus vorig jaar namen meer dan 1500 mensen deel van over de hele wereld, van Costa Rica en andere Latijns-Amerikaanse landen tot Sri Lanka, Nieuw-Zeeland en Australië, van professoren en doctoraatsonderzoekers, tot boerenleiders en activisten. Iedere deelnemer krijgt een votán (maya-god) of begeleider toegewezen en een gezin. De begeleiders zijn allemaal jongeren van rond de 25, opgegroeid na 1994 en in het ideeëngoed van de vrijheidsstrijd. De enige pretentie van La Escuelita is gewoon een leefervaring meegeven van het dagelijks bestaan in een mayagemeenschap.

‘Alleen jijzelf beslist wat La Escuelita voor jou betekent en hoe dit jouw handelen inspireert.’

Inleving, geen brainwashing

Na die drie dagen is het de bedoeling dat iedereen terugkeert naar huis en reflecteert over de ervaring. Of zoals de begeleiders het verwoorden:  ‘We hebben jullie niet uitgenodigd om je te trainen, te programmeren of te resetten. We hebben de deur geopend en je uitgenodigd om binnen te komen, om te laten zien wat wij met de steun van mensen van over heel de wereld hebben opgebouwd. Wat wij met La Escuelita beogen, is geen militantisme, geen toebehoren tot een bepaalde groep, geen ondergeschiktheid aan een bevel, geen fanatisme. Alleen jijzelf beslist wat La Escuelita voor jou betekent en hoe dit jouw handelen inspireert.’

Exit Marcos

Subcomandante Marcos zelf, professor in filosofie en communicatiewetenschappen, is inmiddels verdwenen zoals hij gekomen is, met een comuniqué in eigen stijl. ‘La Escuelita laat zien dat er een generatie is opgestaan die vooruit blikt en voor zichzelf kan spreken. Die geen leiding meer behoeft of zich ook niet meer ondergeschikt maakt. Daarom is de figuur van Marcos niet meer nodig. Een nieuwe etappe in de strijd van de zapatisten is aangebroken.’

El Sup deed die mededeling eind mei, op een persconferentie in La Realidad. Aanleiding voor die persconferentie was de moord op de zapatistenleider Galeano, van de Caracol van La Realidad, door paramilitairen.