Machar wordt (weer) vicepresident van Zuid-Soedan

The New York Times berichtte vorige week dat vredesgesprekken in Zuid-Soedan geen schijn van kans maken door gekibbel op het hoogste politieke niveau. Ook andere media meldden dat gesprekken tussen president Kiir en Machar nog een tijd op zich kunnen laten wachten. De ontmoeting zou het sluitstuk zijn van het akkoord dat er kwam na de burgeroorlog in het land.

Maar deze week gingen de gesprekken dan toch van start. Oppositieleider Riek Machar reisde naar Djoeba om het vredesakkoord in praktijk om te zetten. In augustus tekenden hij en president Kiir een akkoord onder internationale druk. Beiden raakten het echter niet eens over het aantal wapens en soldaten dat Machar mocht meenemen naar de hoofdstad.

President Kiir onthaalde Machar “als een broeder”.

Radio Tamazuj publiceerde de speech van president Kiir waarin hij Machar “als een broeder” verwelkomt. Kiir stelt dat de ontmoeting het einde van de oorlog inluidt en betreurt de vertraging van de gesprekken: ‘We zijn vastberaden onze overeenkomst in daden om te zetten. De internationale gemeenschap leek haar vertrouwen in ons verloren te hebben. Nu Machar weer vicepresident is, kan Zuid-Soedan een regering van nationale eenheid vormen.’

Burgeroorlog

Riek Machar was van 2011 tot juli 2013 al eens vicepresident van het land. President Kiir beschuldigde hem van hoogverraad en zette hem uit zijn functie. De beschuldigingen lokten een burgeroorlog uit die tienduizenden mensenlevens eiste. Meer dan twee miljoen mensen sloegen op de vlucht.

Ook Machar vluchtte het land uit en zou op 18 april terugkeren waarna het vredesakkoord van kracht kon gaan. Hij miste de deal. Ook op 25 april kwam hij niet opdagen. De VN Veiligheidsraad zou deze week samenkomen om over de situatie in het land te spreken, maar op 26 april ontmoetten de twee leiders elkaar uiteindelijk en beloofden ze het vredesakkoord na te leven.

Lotje De Vries, onderzoekster bij het Centrum voor Internationaal Conflict – Analyse en Management van de Radboud Universiteit in Nijmegen, stelt dat het belangrijk is een onderscheid te maken tussen conflicten op nationale en lokale schaal: ‘Zuid-Soedan gaat door een spannende periode. Machar was vicepresident tot juli 2013. In december begon de burgeroorlog nadat hij beschuldigd werd een coup voor te bereiden. Daar is overigens geen enkel bewijs voor.’

‘De bevolking grijpt naar de wapens om politieke speelruimte.’

De Vries: ‘In het verleden zijn er trouwens ook al eens akkoorden gesloten tussen de president en rebellenleiders. Het leger werd toen plots vele malen groter, maar vormde geen echte eenheid. Die zelfstandige groepjes vochten tot voor kort tegen elkaar. Kiir en Machar moeten deze nu integreren, wat in het verleden niet lukte. Dat is een moeilijke evenwichtsoefening.’

Verder zegt De Vries dat een waaier van kleinschalige conflicten steeds meer deel uitmaken van de nationale spanningen: ‘De kleinere conflicten vormen geen deel van het vredesakkoord. De bevolking voelt zich daarom miskend. Uiteindelijk voelen mensen zich genoodzaakt onderdeel te worden van het conflict om zo meer politieke speelruimte te creëren voor de transitieperiode. Zuid-Soedan telde tien staten. Kiir deelde het land op in 28 staatjes. Ook daardoor ontstaan nieuwe scheidingslijnen. Niet iedereen is daar blij mee.’

Gelijkenissen

De Dinka worden gezien als de dominante macht in de regering van Zuid-Soedan. Het is de grootste etnische groep in Zuid-Soedan. Ze wonen vooral in de moeraslanden van Zuid-Soedan en leven voornamelijk van de veeteelt. Hoewel veel burgers van andere stammen zich niet vertegenwoordigd voelen, weerlegt De Vries dat enkel de etnische verdeeldheid voor grote problemen zorgt in het land. De bevolking klaagt vooral het gebrek aan lokale politieke speelruimte aan: ‘Wie kritiek uit op de overheid of sympathie voor de oppositie koestert, wordt gestraft. De etnische spanningen in Zuid Soedan gaan uiteindelijk dus vooral over politieke kwesties: “hoe gaan we het land besturen, en onder welke voorwaarden?” Een gedachte die constant aanwezig is bij zowel Kiir als Machar.’

Er zijn heel wat verschillen tussen “dorpsjongen” Kiir en de intellectueel Machar. Niettemin kijkt De Vries liever naar de gelijkenissen tussen beiden: ‘Ze zijn al decennialang betrokken bij alles wat er in Zuid-Soedan gebeurt. Machar speelde al eerder de rol van splijtzwam in de onafhankelijkheidsbeweging. Beiden staan al jarenlang aan de top en willen daar nog een tijd blijven staan. Het probleem is dat ze eigenlijk te veel op elkaar lijken en dat Machar misschien de plek van Kiir wil. Het zijn politieke leiders met een enorm ego en weinig bescheidenheid. Dat gaat ten koste van een hele bevolking.’

De Vries: ‘ik denk dat Machar misschien een meer nationalistische koers zou varen. Hij is sterker en sluwer dan Kiir en is minder etnisch georiënteerd. President Kiir is een zwakke president die door enkele vertrouwelijke generaals in het zadel gehouden wordt. Maar qua persoonlijkheidscultus moeten ze niet onderdoen voor elkaar.’

Internationale aandacht

In 2013 ontsloeg de president enkele legerofficieren. Nadien kon het ook hele kabinet opstappen. De Vries: ‘Kiir probeerde grip op alle aspecten in het land te krijgen. De staat, het leger, en de partij zijn helaas nauw met elkaar verweven. De pogingen om tot politieke dialoog te komen, werden beantwoord met de beschuldiging van Machar voor hoogverraad.’

De Vries vindt het vredesakkoord in augustus een compromis onder internationale druk: ‘Kiir wilde de wereld geruststellen. Op een gegeven moment moet je echter iets bereiken. Als dat niet blijkt te lukken, zet de internationale gemeenschap alsnog door. Het succes van de gesprekken bleek eerder maar halfslachtig te zijn.’

‘Onze superlatieven waren al gauw opgebruikt.’

Kort na het uitbreken van de burgeroorlog waren alle superlatieven nogal snel opgebruikt, meent De Vries: ‘De situatie was vreselijk, daders zouden gestraft worden… Nadien zijn we die woorden vooral blijven herhalen. De internationale gemeenschap zette weinig drukkingsmiddelen in. Er waren sancties, maar die troffen niet de mensen voor wie ze bestemd waren. Ook het geplande wapenembargo kwam er niet. Diplomaten vreesden dat te grote druk de kans op vrede enkel zou verkleinen. Ik ben het daar niet mee eens. Zowel Kiir als Machar hebben de wereld in hun greep. Ze staan al dertig jaar aan het roer in Zuid-Soedan en zo ontstaat de indruk dat er geen alternatief is.’

Donald Booth, de VS-gezant in Zuid-Soedan waarschuwde dat de VN met nieuwe sancties tegen het land zouden komen. In The New York Times drong hij aan dat beide partijen het akkoord naleven.