Migratie van soorten heeft fundamentele gevolgen voor de mens

De stijgende temperaturen op land en in het water dwingen dier- en plantensoorten richting koelere klimaatzones. Op die manier verplaatsen ziekteverwekkende insecten zich naar nieuwe gebieden, krijgen gewassen te maken met nieuwe plagen en verhuizen de bestuivers die diezelfde gewassen nodig hebben.

De deskundigen waarschuwen dat migratiebewegingen schade toebrengen aan belangrijke economische sectoren en de spanningen tussen landen doen toenemen.

Het zijn maar enkele van de conclusies van wetenschappers uit meer dan veertig instellingen over de hele wereld in het gezaghebbende tijdschrift Science.

De deskundigen waarschuwen dat die bewegingen schade zullen toebrengen aan belangrijke economische sectoren en de spanningen tussen landen zullen doen toenemen, onder meer door verschuivingen in natuurlijke rijkdommen zoals visbestanden.

De massale migratie van dier- en plantensoorten kan bovendien op haar beurt de klimaatverandering aanzwengelen, bijvoorbeeld als donkere vegetatie groeit op plekken die vroeger met reflecterende sneeuw bedekt waren.

‘De mens is voor zijn leven afhankelijk van ander leven op aarde’, concluderen de deskundigen. ‘Maar de klimaatverandering schudt dat leven grondig dooreen.’

Winnaars en verliezers

De massale migratie van soorten is de grootste sinds het dieptepunt van de ijstijd, zo’n 25.000 jaar geleden, schrijven de wetenschappers.

‘Die verschuivingen zullen winnaars en verliezers creëren en het patroon van menselijk welzijn grond hertekenen. De mensheid moet de implicaties van die ongeziene herverdeling van leven op aarde nog leren kennen. Ook de gevolgen voor mensenlevens moeten nog ontdekt worden.’

‘Terwijl sommige planten- en diersoorten talrijker worden in een warmer klimaat, raken anderen uitgeput of sterven ze uit.’

De klimaatverandering doet niet alleen de temperaturen klimmen, maar ook de zeespiegel stijgen, de oceanen verzuren en extreem weer toenemen, met name droogtes en overstromingen.

‘Naarmate hun lokaal milieu verandert, zien veel dier- en plantensoorten zich gedwongen om te migreren naar hogere gebieden, grotere diepten in de oceaan of richting de polen’, zegt Gretta Pecl, hoogleraar aan de University of Tasmania.

‘Terwijl sommige soorten talrijker worden in een warmer klimaat, raken soorten die de mens exploiteert, uitgeput of sterven ze uit.’

Er zijn de voorbije jaren heel wat studies verschenen over de impact van de klimaatverandering op individuele soorten. Maar de studie in Science vertaalt die impact als eerste op grote schaal naar de potentiële gevolgen voor de ecosystemen, de menselijke gezondheid en cultuur.

Bomen, vis en koffie

De meest directe impact voor de mens is de migratie van insecten die ziektes overbrengen, zoals muggen die malaria verspreiden naar gebieden waar mensen niet voorbereid zijn op de ziekte.

Europa moet zich vooral wapenen tegen de komst van teken die de ziekte van Lyme verspreiden. In Groot-Brittannië bijvoorbeeld komt de ziekte tienmaal meer voor sinds 2001, omdat de winters minder hard zijn.

In Groot-Brittannië komt de ziekte van Lyme tienmaal meer voor sinds 2001, omdat de winters minder hard zijn.

Ook de voedselproductie komt in gevaar. Zo moet koffie op hoger gelegen gronden verbouwd worden, met diepgaande gevolgen voor de internationale koffiesector.

Ziektes die de gewassen bedreigen, zullen migreren, net als hun natuurlijke predatoren zoals insecten, vogels, amfibieën en zoogdieren.

Een van de sectoren die nog vaak over het hoofd worden gezien, is bosbouw. Een derde van het areaal dat nu gebruikt wordt voor bosbouw in Europa zal in de komende decennia al onbruikbaar worden voor de productie van waardevol hout.

Ook belangrijke visbestanden migreren naar de polen op zoek naar koeler water. Rond de IJslandse wateren werd in 2006 nog 1700 ton makreel gevangen, in 2010 was dat al 120.000 ton.

Die verschuiving veroorzaakte een ‘makreeloorlog’ met de buurlanden die hun visbestanden zagen terugvallen. Stervende koraalriffen bedreigen ook de industrie.

‘Het huidige beleid en internationale afspraken houden nog niet voldoende rekening met de veranderende leefgebieden van soorten’, zegt Roger Griffis van de Amerikaanse klimaatdienst NOAA.

‘Daarvoor is een dynamische beleidsaanpak nodig die inspeelt op de impact op nationaal en internationaal niveau.’