Multiculturele vergrijzing: 'Gebrek aan aandacht'

Nieuws

Multiculturele vergrijzing: 'Gebrek aan aandacht'

Multiculturele vergrijzing: 'Gebrek aan aandacht'
Multiculturele vergrijzing: 'Gebrek aan aandacht'

Lucas Destrijcker

08 oktober 2013

Niet alleen de vergijzing is een hedendaags probleem, ook de toegenomen diversiteit bij ouderen vormt een grote uitdaging voor dienst- en hulpverlening. Interculturaliseren is voor veel experts de oplossing naar toegankelijke en kwaliteitsvolle zorgverlening. Maar dat verloopt bijzonder moeilijk. Enkele specialisten gaven donderdag 3 oktober meer uitleg: ‘Het is echt frustrerend’.

Uit een studie van de Verenigde Naties en ouderenorganisatie HelpAge, die dinsdag 1 oktober werd vrijgegeven, blijkt dat ‘de wereld niet klaar is voor de snel vergrijzende bevolking’. Tegen het midden van de eeuw zal de wereld voor de eerste keer in de geschiedenis meer zestigplussers tellen dan jongeren onder de leeftijd van vijftien jaar. Zweden zou het best voorbereid zijn. Maar hoe zit het met België? Ook wij negeren te veel de vergrijzing en meer nog: de toenemende diversiteit onder ouderen is een probleem dat te weinig aandacht krijgt.

Op donderdag 3 oktober vond een studiedag rond ouderenzorg plaats in gemeenschapscentrum De Markten in Brussel. De zorg aan kwetsbare ouderen van allochtone afkomst stond heel de dag centraal. Wat blijkt? ‘De weg is nog lang’.

Een derde van allochtone afkomst

Dat België vergrijst en niet goed voorbereid is, beseft iedereen. Maar hoe zit het met diversiteit bij ouderen? Demograaf Edith Lodewijckx van de Studiedienst van de Vlaamse Overheid gaf donderdag een antwoord tijdens de studiedag “Herfsttraject 2013: Diversiteit in de ouderenzorg”, georganiseerd door de Het Vlaams-Brussel netwerk Kwetsbare en Allochtone Ouderen.

‘In 2011 was een kleine vijf procent van de 65-plussers in Vlaanderen van vreemde afkomst. Dit cijfers stijgt, in 2020 verwacht men aan bijna zes procent te zitten. Als men naar Brussel kijkt is het percentage – niet zo verrassend - veel spectaculairder. Bijna een derde van de senioren in de hoofdstad is van allochtone afkomst. Deze groep is bovendien ook nog eens bijzonder divers. Vooral Zuid-Europeanen, maar ook veel mensen van Marokkaanse of Turkse origine zijn gepensioneerd in ons land. Daarnaast zijn er Oost-Europeanen – vooral Polen - en minderheden als Congolozen, Aziaten en Amerikanen (Zuid, Midden). De “superdiverse” bevolking van Brussel is duidelijk zichtbaar bij senioren’, aldus Lodewijckx.

Nieuwe immigranten

De Marokkaanse en Turkse gastarbeiders die in de jaren ’60 en ’70 naar ons land kwamen zijn ondertussen al even op pensioen. Lodewijckx zegt dat ook veel ouderen pas recent gemigreerd zijn. Ongeveer 15 procent van de senioren van Marokkaanse en Oost-Europese afkomst zou pas in de laatste vijf jaar naar België gekomen zijn. Lodewijckx: ‘De meesten zijn de taal niet machtig en laaggeschoold. Ze hebben weinig weet van sociale voorzieningen en geraken makkelijk geïsoleerd of afhankelijk van hun familie’.

Ook kampen veel gepensioneerden met financiële moeilijkheden. 21 procent van de in België geboren ouderen moet leven van een inkomen onder de armoedegrens. Bij ouderen geboren buiten de EU is dit zelfs 61 procent. Ouderen van allochtone afkomst hebben over het algemeen weinig onderwijs genoten. Noord-Afrikanen hebben in meer dan 70 procent van de gevallen helemaal geen onderwijs genoten.

Diverse noden en behoeften

De cijfers van Lodewijckx tonen aan dat er niet alleen een sterke toename is van ouderen in onze samenleving, maar vooral ook van een stijgende diversiteit binnen deze groep. Ouderen zijn, net als onze hedendaagse samenleving, heel multicultureel samengesteld.

Deze heterogeniteit zorgt voor problemen in de dienst- en hulpverlening aan ouderen. Er is niet alleen meer vraag naar professionele hulp, de dienstverlening moet zich ook aanpassen aan diverse noden en behoeften. ‘Een oudere die op hoge leeftijd vanuit Congo naar hier is gekomen vergt een andere aanpak dan een Turkse gastarbeider die hier oud is geworden’, zegt Els Nolf, beleidsmedewerker rond interculturalisering bij BWR. ‘En net daar wringt het schoentje’.

Gebrek aan kennis en aandacht

De diversiteitskwestie is altijd te veel in de marge gebleven

David Talloen van de Dienst Maatschappelijke Integratie van de provincie Oost-Vlaanderen geldt al jaren als de expert op het vlak van dienst- en zorgverlening voor ouderen van allochtone origine. ‘Interculturalisering is amper in het algemene zorgbeleid opgenomen’, zegt Talloen. ‘De diversiteitskwestie is altijd te veel in de marge gebleven. België, maar ook Nederland, staat niet ver op dit vlak. Hiervoor moeten we de hand in eigen boezem durven steken. Het thema wordt bijvoorbeeld veel te weinig, of op een foute manier, opgenomen in opleidingen. Er is gebrek aan kennis en aandacht en een overvloed aan slechte cursussen’.

‘Wat veel mensen niet beseffen is hoe verschillend de noden en behoeften van ouderen zijn naargelang de cultuur’, aldus Talloen. ‘Een voorbeeld: ouderen van Noord-Afrikaanse origine hebben altijd traditiegetrouw kunnen rekenen op hun kinderen voor integrale familiezorg. Kinderen kunnen daar bij ons niet meer voor zorgen. Velen hebben nood aan dienstverlening, maar het is compleet onbekend terrein. Ze zien het als “de laatste stap”, indien men niet meer op de familie kan rekenen. De dienstverlening is te weinig afgesteld op hun specifieke noden en de drempel om hulp te vragen is groot. Maar heeft niet iedereen recht op zorgverlening? Is het niet de taak van zorgverlening om het aanbod zo goed mogelijk af te stemmen op de behoeften van de zorgvrager?’

Niet toegankelijk, slechte kwaliteit

‘De zorgbehoeften bij allochtone ouderen verschillen in wezen weinig van de behoeften bij andere ouderen. De zorg moet gewoon anders ingevuld worden. Daarnaast is de dienstverlening niet toegankelijk genoeg voor allochtonen en de kwaliteit van zorgverlening inzake diversiteit laat vaak te wensen over. Cultuur of afkomst van iemand is geen “alles verklarende factor” indien communicatie moeilijk verloopt.

‘Persoonlijke- en sociale factoren worden te vaak buiten beschouwing gelaten. Cultuur wordt gezien als iets monolithisch, onveranderbaar en “alles overstijgend”, terwijl het eigenlijk heel dynamisch is. Overculturaliseren leidt tot oversimplificatie, vooroordelen en vervolgens uitsluiting. Er is geen “recept” of handboek om met zorgvragers van allochtone origine om te gaan. Mensen zijn niet altijd een product van hun ras of etnische groep. Te vaak reduceert men ouderen tot karikaturen van hun afkomst waardoor zorgverlening aan kwaliteit inboet’, aldus Talloen.

Belang van interculturaliseren

Els Nolf pleit voor dringende actie in de zorgsector. ‘De veranderende realiteit door globalisering en migratie gaat veel sneller dan de aanpassing van organisaties. We schieten niet in actie. Een echte transitie naar interculturele ouderenzorg is nog altijd niet gebeurd’.

Hoe komt dit? ‘De zorgsector is misschien wel van goede wil, maar door de dagelijkse werkdruk is het een thema dat men liever aan de kant schuift. Er vallen te veel mensen uit de boot en er is nood aan een professioneel, interculturaliserend kader. Interculturaliseren is de sleutel naar een kwaliteitsvolle en toegankelijke zorg- en dienstverlening voor iedereen. Interculturaliseren op organisatie- en personeelsbeleid is noodzakelijk’, zegt Nolf.

‘Het verhoogt eveneens de kwaliteit van dienstverlening voor zowel autochtone als allochtone ouderen. Maar om een of andere reden hecht de zorgsector hier geen belang aan. ‘Kijk naar de magere opkomst op deze studiedag. We contacteerden meer dan duizend organisaties en mensen uit het werkveld. Nog geen dertig man kwam opdagen’. Talloen: ‘Allochtone ouderen zijn vooral ook onze ouderen en hebben recht op een volwaardige plaats in de samenleving.’