Rio 2016 ‘Spelen van de uitsluiting’

De Olympische Spelen gaan op 5 augustus van start, tot opluchting van de taxichauffeurs in Rio, niet omdat ze dan meer zullen gaan verdienen maar omdat er een einde komt aan de vele wegenwerken van de laatste twee jaar.

Maar voor tienduizenden gezinnen wordt het grootste sportevenement ter wereld geen feest. Ze moesten gedwongen verhuizen om plaats te maken voor de aanleg van wegen en Olympische installaties.

Gedwongen verhuizing

‘Meer dan 77.000 mensen verloren hun huis sinds 2009’

‘Meer dan 77.000 mensen verloren hun huis sinds 2009’, zegt Mario Campagnani van het Volkscomité van de Wereldbeker en de Olympische Spelen. In 2009 kreeg Rio de Spelen toegewezen.

Niet al die mensen moesten weg voor de Spelen maar veel arme gemeenschappen, zoals Villa Harmonia en Recreio II, werden helemaal verplaatst als gevolg van de ‘Spelen van de uitsluiting’.”

De Olympische Spelen zijn het vierde grote sportevenement in Rio sinds 2007. In dat jaar ontving de stad de Pan-Amerikaanse Spelen, in 2013 en 2014 volgden twee voetbaltornooien, de Confederations Cup en het WK.

Toerisme krijgt voorrang

De meeste gezinnen die moesten verhuizen, kwamen terecht in wijken die ver het centrum liggen, met een precaire infrastructuur. Anderen kregen een schadevergoeding maar die was niet toereikend, sommigen kregen helemaal niets, zegt het Volkscomité.

Voor de Spelen werden vier snelbuswegen aangelegd, samen meer dan 150 kilometer, en een metrolijn van 16 kilometer. De havenzone werd volledig vernieuwd. Er kwamen ook enkele stadions bij.

Hoezeer het toerisme voorrang kreeg op de lokale bevolking, toont de snelbuslijn Transcarioca. Die verbindt Barra da Tijuca, de nieuwe rijke wijk waar het Olympisch Park en andere stadions werden gebouwd, alleen met de internationale luchthaven.

Geschikt voor mega-evenementen

Rio is tot een van de belangrijkste internationale steden voor mega-evenementen uitgegroeid, zegt Luiz Cesar Ribeiro, professor stadsplanning aan de Federale Universiteit van Rio de Janeiro. De evenementen zijn ‘een entertainment-machine, een veelzijdige industrie die een nieuwe vorm van toeristische recreatie heeft doen ontstaan, met actieve recreatie in plaats van contemplatief toerisme.’

Rio leent zich hiertoe. ‘Het is een grote metropool, met prachtige natuur en een aantrekkelijk cultureel centrum, waar zelfs de armoede van de favela’s een interessant product zijn geworden’, zegt Ribeiro.

Bovendien kent de stad een traditie van grote spektakels. Het jaarlijkse carnaval trekt massaal toeristen aan. In 1950 al organiseerde de stad het WK voetbal en verrees daarvoor het Maracanã-stadion, lange tijd het grootste stadion ter wereld. In de jaren tachtig ontstond ook het internationale muziekfestival Rock in Río.

Meer corruptie

Maar mega-evenementen kosten veel geld. Ze vergen grote investeringen en die gaan ten koste van openbare diensten als gezondheidzorg en onderwijs. ‘Alleen rijke steden zonder problemen zouden ze mogen organiseren’, zegt Ribeiro.

‘Maar de entertainmentindustrie geeft de voorkeur aan steden als Rio omdat daar mechanismen voor corruptie bestaan die het zakendoen vergemakkelijken. Daarom zijn ook Rusland, Zuid-Afrika en Qatar zo aantrekkelijk.’

Brazilië is zowat de uitvinder van dit nieuwe concept aangezien het een Braziliaan was, João Havelange, die als FIFAvoorzitter van 1974 tot 1988 ‘inzag dat met voetbal veel geld te verdienen viel als je het mondialiseerde.’

Niet zoals in Londen

Ribeiro is bezorgd over wat er na de Spelen zal gebeuren. ‘We zitten met een zeer fragiele economie, een terugkeer naar de jaren tachtig, met veel werkloosheid en meer geweld.’ Rio is nog kwetsbaarder dan andere Braziliaanse steden omdat het geen industriële basisinfrastructuur heeft.

Een grote vooruitgang in het openbaar vervoer, aangekondigd als de erfenis van de Spelen, zal er niet komen omdat veel in de snelbussen werd geïnvesteerd, met een beperkt aantal lijnen, en geen geld ging naar bijvoorbeeld de voorstadstreinen.

Rio heeft met deze Spelen de kans gemist

De Spelen verscherpen de sociale tegenstellingen in Rio nog. De investeringen concentreerden zich op Barra da Tijuca, een westelijke uitbreiding die in de jaren zeventig begonnen is, een stedenbouwkundige blunder, zegt Ribeiro, met ‘enorme investeringen in tunnels, snelwegen en viaducten.’ Rio heeft met deze Spelen de kans gemist om nieuwe centra te creëren en zo het evenwicht te herstellen, zoals men voor de Olympische Spelen in Londen (2012) wel heeft gedaan.

Militarisering van de stad

‘Het geweld in de stad neemt toe’, zegt Campagnani. De Militaire Politie doodde in mei 40 mensen, 138 procent meer dan in dezelfde maand vorig jaar. De meeste slachtoffers was jonge zwarten.

De opeenvolging van mega-evenementen leidt tot een groeiende militarisering van de stad. Het leger moet steeds vaker instaan voor de openbare veiligheid. Tijdens de Spelen zullen 21.000 militairen ingezet worden in Rio, en nog eens 20.000 in andere steden waar ook competities plaatsvinden.

De opeenvolging van mega-evenementen leidt tot een groeiende militarisering van de stad

De tienduizenden atleten, journalisten en toeristen komen op een slecht moment naar Brazilië. Niet alleen verkeert het land in een zware economische en politieke crisis, er is ook de zika-epidemie.

Minister van Sport Leonardo Picciani zegt dat er geen risico is voor de bezoekers. Het aantal gevallen van zika in Rio zelf is al met 90 procent gedaald, tot 700 gevallen in mei. “In augustus zullen er bijna geen meer zijn”, zegt hij.

Ook op het vlak van veiligheid moet niemand zich zorgen maken, zegt hij. Rio heeft veel ervaring opgedaan tijdens het WK-voetbal en andere grote evenementen, zoals het pausbezoek in 2013. Ook toen deden zich geen incidenten voor. Bovendien zullen er nog nooit zoveel politiemensen en militairen zijn ingezet als voor deze Spelen, aldus Picciani.