Overdosis corruptie doet straatprotest in Brazilië verstommen

‘Vroeger voelde ik irritatie, nu onverschilligheid, vermoeidheid en ongeloof, de corruptieverhalen houden maar niet op’, bekent Paulo Costa, een ambtenaar met pensioen. Hij verwoordt wat bij veel Brazilianen leeft.

‘Je hebt het gevoel dat er geen remedie meer is’, zegt Mireya Valencia, professor aan de Universiteit van Brasilia. ‘Er is veel wanhoop en woede, de mensen geloven niet meer in justitie.’ Zelf denkt ze dat Brazilië deze zware crisis pas op middellange termijn zal kunnen overwinnen.

‘Je hebt het gevoel dat er geen remedie meer is. Er is veel wanhoop en woede, de mensen geloven niet meer in justitie.’

De golf van onthullingen over grote bedrijven die overheidsopdrachten binnenhaalden door massaal politici om te kopen, begon drie jaar geleden. Nu komt ook president Michel Temer nadrukkelijk in het vizier.

Temer, die vorig jaar de afgezette Dilma Rousseff opvolgde, is op weg om berecht te worden door het Federale Hooggerechtshof. Hij wordt beschuldigd van passieve corruptie, na de getuigenis van Joesley Batista, eigenaar van JBS, de grootste vleesverwerker ter wereld, en andere grote bedrijven.

Op videobeelden is te zien hoe Temers oud-adviseur Rodrigo Loures 500.000 real (137.000 euro) ontving, volgens Batista een van de wekelijkse betalingen die Temer gedurende twintig jaar zou krijgen in ruil voor een verlaging van de gasprijs voor een elektriciteitscentrale die deel uitmaakt van Batista’s groep.

Loures werd op 3 juni aangehouden. Zowel tegen hem als tegen Temer loopt nu een onderzoek. Maar de president weigert af te treden.

‘Ik voel me triest’, zegt Maria Luiza Rossoni, een gepensioneerde onderwijzeres. Ze had haar laatste beetje hoop gesteld in de Sociaaldemocratische Partij van Brazilië (PSDB), de partij van Aecio Neves, die in 2014 de presidentsverkiezingen verloor. Maar ‘ook die hoop is nu verdampt.’ Ook tegen Neves loopt een onderzoek voor het ontvangen van smeergeld van dezelfde Batista.

‘Ze zijn allemaal corrupt en kwaadaardig’, zegt Rossoni. ‘Mijn hoop is nu dat de mensen beter stemmen bij de volgende verkiezingen.’

Geen massamanifestaties

Opvallend is dat het straatprotest verstomt. Massamanifestaties blijven uit. “De mensen zijn verbijsterd over het grote aantal klachten. Ze zien nauwelijks een uitweg’, zegt Adelaide de Oliveira, nationaal coördinator van de beweging Vem pra Rua (Kom de straat op).

Haar beweging wordt ervan beschuldigd dat ze Temer nu niet even hard aanpakt als Dilma Rousseff vorig jaar.

Vem pra Rua en andere groepen brachten miljoenen mensen op de been in manifestaties die tot de afzetting van Rousseff hebben geleid. ‘Op 13 maart 2016 kwamen 6,4 miljoen mensen op straat in heel Brazilië’, een cijfer dat volgens politie en media veel lager lag.

Nieuwe mensen nodig

‘In 2016 verzetten we ons tegen de PT-regering (de PT is de Arbeiderspartij van Rousseff, IPS) voor haar rampzalige economische beleid en de corruptie’, zegt De Oliveira. Het gerechtelijk onderzoek focuste toen vooral op de afleiding van middelen van staatsoliebedrijf Petrobras door de PT.

Maar de beweging staat boven de partijpolitiek en vraagt ‘een systematische strijd tegen elke vorm van corruptie, tegen de straffeloosheid.’ Ze vraagt politieke vernieuwing. Ook als Temer valt, dan zijn er niet meteen alternatieven zichtbaar. ‘We hebben nieuwe mensen nodig in de politiek.’

Als de mensen eenmaal bekomen zijn van hun verbazing, zullen ze wel opnieuw op straat komen, zegt Oliveira. De massamanifestaties komen terug, belooft ze.

Heksenjacht

Het vooruitzicht voor Brazilië is er een van onzekerheid en politieke en sociale aftakeling, zegt Fernando Lattman-Weltmann, politicoloog aan de Universiteit van de Staat Rio de Janeiro.

‘Wie zou er Brazilië kunnen besturen in het huidige klimaat, waarin de politieke agenda een politieagenda is geworden?’

‘Wie zou er Brazilië kunnen besturen in het huidige klimaat, waarin de politieke agenda een politieagenda is geworden?’ Parlementaire meerderheden vormen is bijna onmogelijk geworden, overal is een machtsstrijd aan de gang, en de strijd tegen de corruptie is een heksenjacht geworden, zegt hij.

Met ‘de instellingen die in duigen liggen’ is de rechterlijke macht gepolitiseerd en komt ze overal tussenbeide, wat het evenwicht tussen de verschillende machten verstoort. ‘Er is geen effectief debat over de politieke alternatieven voor het land.’

Een uitweg uit deze crisis ziet Lattman-Weltmann niet meteen. Het kan twee richtingen uit: Argentinisering of Colombianisering. In het eerste geval staat het land voor ‘een decennia durende aftakeling, met economische stilstand en politieke radicalisering’, net zoals peronisten en antiperonisten in Argentinië elkaar voortdurend gesaboteerd hebben.

Bij Colombianisering zal het geweld nog toenemen in Brazilië. Nu al zijn er bijna 60.000 moorden per jaar, ‘burgeroorlogcijfers’. Een overheid in crisis zal zelfs geen minimale veiligheid kunnen garanderen en met het huidige beleid zullen armoede en ongelijkheid alleen maar groeien.