Pakistaanse hoofdstad belegerd

Een jaar geleden beleefde Pakistan voor het eerst in zijn meer dan zestigjarige geschiedenis een vreedzame overgang van de ene verkozen regering naar de volgende. De PML-N van Nawaz Sharif kreeg een duidelijk mandaat van de Pakistaanse kiezers, maar van dat “democratisch wonder” lijkt vandaag niet  veel meer over te schieten.

De demonstranten in Islamabad behoren in feite tot twee afzonderlijke demonstraties die elkaar weliswaar vinden op het vlak van timing, methode en doelstelling –het aftreden van premier Nawaz Sharif.
Enerzijds is er de Azadi March of Vrijheidsmars van de Pakistan Tehrik-e-Insaaf (PTI), de partij van ex-cricketkampioen Imran Khan. Aanleiding voor zijn mars is de overtuiging dat de verkiezingsoverwinning van de PML-N in 2013 gebaseerd was op grootschalige verkiezingsfraude, met name in de provincie Punjab, waar de broer van de premier deelstaat premier was en is.

Anderzijds is er de Inquilab March of Revolutiemars die geleid wordt door Tahir ul-Qadri, een Pakistaanse predikant die jarenlang in Canada gewoond heeft maar grote aanhang heeft met zijn Pakistan Awami Tehreek (PAT), een politieke beweging met sterk religieuze inslag. Hij wil af van de corrupte politieke elite en een nieuw begin voor Pakistan onder de leiding van een technocratisch leiderschap. Qadri leidt ook de internationale Minhaj-ul-Quran beweging, waarmee hij begin 2013 ook al eens een massademonstratie organiseerde om zijn visie op ’s lands bestuur van op de straat op te leggen.

Volgens de Pakistaanse media mobiliseert de PAT meer mensen en verloopt de Inquilab-mars beter georganiseerd dan de Azadi-mars van Imran Khan, die bij het begin blufte dat hij een miljoen mensen op de staat zou brengen, maar het uiteindelijk met dduizenden moet doen.

Bestorming regeringsgebouwen?

De regering reageerde oorspronkelijk op de aankondiging van de Azadi- en Inquilab-marsen met een verbod, maar dat werd ongedaan gemaakt door het hooggerechtshof. De rechterlijke macht heeft zich de voorbije jaren in Pakistan ontpopt tot een krachtig machtscentrum met grote autonomie tegenover de politieke en militaire peilers van de macht.

Daarop volgde een blokkade van de rode zone in Islamabad met grote containers die de demonstranten moesten beletten de neutrale zone rond het parlement en de regeringsgebouwen te bereiken. Die blokkade werd dinsdagnacht uit de weg geruimd door een PTI-kraan. De ordediensten grepen niet in en lieten de demonstranten –met vooraan vrouwen en kinderen- zonder veel tegenstand de rode zone in wandelen.

Imran Khan dreigt de regeringsgebouwen te bestormen indien premier Nawaz Sharif niet aftreedt voor woensdagavond

Eerder kondigde Imran Khan aan dat PTI-verkozenen ontslag zouden nemen uit de nationale en regionale parlementen –behalve in de provincie Khyber Paktunkwa, waar de PTI zelf de regering leidt. Ook riep hij op tot een campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid door te weigeren belastingen te betalen zolang de huidige regering aan de macht is. In de Pakistaanse pers werd dat laatste geridiculiseerd, aangezien in Pakistan bijna niemand echt belastingen betaalt.

Imran Khan heeft zijn aanhangers bij herhaling opgeroepen geen geweld te gebruiken en geen gebouwen te betreden, maar tegelijk dreigt hij ermee om de regeringsgebouwen te bestormen indien premier Nawaz Sharif niet aftreedt voor woensdagavond.

Leiders van andere politieke partijen hebben zich eerder afzijdig gehouden in het conflict tussen PTI/PAT en PML-N, en roepen de regering op meer bereidheid tot dialoog te tonen terwijl ze anderzijds de betogende partijen vragen de grondwet en de democratische procedures te respecteren. Pogingen om tot een gesprek te komen met de leiders van de demonstraties, zijn tot nu op niets uitgelopen. De grote vraag is hoe het leger op de verdere ontwikkelingen zal reageren.

Mannen in kakhi

Volgens Zahid Hussain, politiek commentator en auteur van twee boeken over militante gewapende groepen in Pakistan, verlopen de gebeurtenissen perfect volgens het scenario van de hedendaagse revolutie: een massademopnstratie, het bestormen van de verboden zone, waarna chaos en geweld zal uitbreken en de uiteindelijke scheidsrechter -het leger- op het toneel zal verschijnen.

Sharifs ouvertures naar India vielen slecht bij het militaire establishment dat zelf die relatie wilt bepalen

Ook Najam Sethi, hoofdredacteur van The Friday Times, verwacht de militairen op het toneel. Hij suggereert, in een editoriaal standpunt van 15 augustus, dat de hele confrontatie in wezen een machtsstrijd is tussen de politieke klasse, met Nawaz Sharif als hoofdrolspeler, en het leger. Na zijn overtuigende verkiezingsoverwinning liet Sharif niet alleen oud-dictator Musharraf aanhouden en aanklagen wegens landverraad (omwille van zijn staatsgreep tegen Nawaz Sharif in 1999), hij trok ook de buitenlandse politiek naar zich toe. Zijn ouvertures naar India vielen slecht bij het militaire establishment dat zijn politieke en economische machtspositie fundeert op de eeuwige “dreiging” vanuit India. De legertop heeft dus meer dan één reden om de vleugels van een misschien wat overmoedige Nawaz Sharif te knippen.

De meeste commentatoren wijzen er trouwens op dat zowel Imran Khan als Tahrir ul-Qadri in het verleden duidelijke banden met die legertop hadden. Dat ze nu gelijktijdig en met parallelle eisen Islamabad bezetten en betrekkelijk ongemoeid hun actie kunnen opvoeren, noemt Sethi “allesbehalve toevallig”.

Tot nu toe wordt weinig rekening gehouden met een echte nieuwe staatsgreep als reactie op mogelijk geweld later op woensdag. Maar de vernedering van de regering, die duidelijk te voelen is in de afwezigheid van premier Nawaz Sharif op het publieke forum sinds de onafhankeljikheidsviering van 14 augustus, zal de machtsverhoudingen zo goed als zeker opnieuw doen kantelen in het voordeel van Rawalpindi, de zusterstad van Islamabad waar het militaire hoofdkwartier gevestigd is.

Een andere belangrijke vraag is wat er van de politieke macht van de PTI en van Imran Khan zal overblijven na deze alles-of-niets politieke actie. De kans dat hij straks als nieuwe eerste minister het land naar zijn zelfverklaarde egalitaire principes van goed bestuur kan realiseren, is zo goed als nihil. Door zijn verkozenen terug te trekken uit bijna alle parlementen, verliest hij ook de kans om terug te keren naar de democratische fora buiten de straat.

Tahrir ul-Qadri zou dan weer als de echte winnaar uit de confrontatie kunnen komen, schrijven verschillende kranten. Hij neemt niet deel aan de electorale politiek en zijn mobilisatiekracht bij de lagere, geschoolde middenklasse zal zeker het leger en andere politieke partijen niet ontgaan.