Politiek geweld in Mozambique bedreigt economische groei
Willem Roels
10 juli 2013
Alfonso Dhlakama, de leider van de grootste Mozambikaanse oppositiepartij, is bereid aan tafel te gaan zitten met de overheid. Hiermee zou een einde kunnen komen aan het geweld dat sinds vorig jaar weer oplaait. Het bericht komt er nadat de overheid de militaire druk op de militie van de oppositie opvoerde. Voor Dhlakama is het opheffen van deze druk een voorwaarde voor onderhandelingen.
Twintig jaar na het beëindigen van de bloedige burgeroorlog, lijken de spanningen weer te stijgen tussen de Renamopartij van Dhlakama en Frelimo, de regeringspartij sinds de onafhankelijkheid in 1975. Het voorbije jaar voerde de voormalige rebellenbeweging Renamo geregeld aanvallen uit op overheidstroepen, politieagenten en burgers. De groep dreigde de koolspoorlijn tussen de Tete provincie en de haven van Beira te saboteren. Deze aanvallen scheurden een reeks oude wonden uit de 16-jarige burgeroorlog in het Afrikaanse land weer open.
Jaren van onvrede
Renamo leeft al jaren in onvrede met Frelimo. Tijdens de burgeroorlog was Frelimo nog steeds een Communistische partij en had het alleenheerschappij over Mozambique. Gesteund door Rhodesië (het huidige Zimbabwe) en Zuid-Afrika vocht Renamo een guerrillaoorlog tegen het overheidsleger. In 1992 kwam het tot een vredesakkoord en werd een meerpartijenstelsel ingevoerd. Renamo slaagde er wel niet in Frelimo van de troon te stoten bij verkiezingen. Dit onvermogen zorgt al jaren voor frustratie bij de Renamo partij.
Tijdens de laatste jaren groeide deze frustratie nog, terwijl het aantal stemmen dat Renamo krijgt, blijft krimpen. Bij de laatste stembusslag in 2009 haalde de partij slechts 17 procent van de stemmen. Volgens Dhlakama is dit het gevolg van massale electorale fraude vanwege Frelimo. Hoewel er tekenen waren van praktijken die Frelimo bevoordeelden, zeggen waarnemers dat het onwaarschijnlijk is dat volledig eerlijke verkiezingen een ander resultaat opgeleverd zouden hebben. Onderhandelingen die tegemoet moeten komen aan de frustraties van Renamo en mogelijke hervormingen moeten bespreken, draaien al jaren op niks uit.
In oktober 2012 trok Dhlakama zich samen met 800 voormalige guerrillero’s terug in hun oude basis bij het nationaal park van Gorongosa. De zet werd gezien als een onderhandelingsmanoeuvre, maar luidde de start van een reeks aanvallen in. Dhlakama zag in dat gezien de oppermacht van Frelimo en de opkomst van de MDM-splinterpartij het weinig waarschijnlijk was dat zijn eisen ingewilligd zouden worden. Door te grijpen naar geweld, krijgt de partij weer vat op de politiek in Mozambique. Het stopzetten van het geweld kan nu als onderhandelingstroef gebruikt worden.
De eisen van Renamo
Dhlakama en Renamo eisen een groter deel van de nationale rijkdom. Ze beschuldigen Frelimo ervan een te grote greep te hebben op de nationale economie. Ook het electorale proces moet volgens hen losgeweekt worden van Frelimo. Een pariteit in de Nationale Verkiezingscommissie (CNE) moet bereikt worden. Volgens de huidige wet bestaat deze commissie uit acht aangestelde leden (vijf leden aangesteld door Frelimo, twee door Renamo en één door de MDM), drie leden uit de burgermaatschappij, één rechter en één advocaat. Renamo ijvert voor een CNE waarbij elke partij vier leden zou mogen aanstellen. Dit zou geen pariteit creëren, maar een meerderheid voor de oppositie. Deze voorstellen werden al eerder in het parlement verworpen door de Frelimomeerderheid. Dhlakama hoopt nu dat gewapende tactieken meer succes oogsten.
Mozambique is bijzonder gevoelig voor deze tactiek. Hoewel het land elk jaar enorme groeicijfers kan voorleggen, steunen deze heel sterk op buitenlandse investeringen. Dat Renamo de koolspoorlijn tussen Tete en Beira dreigde te saboteren, is geen toeval. De spoorlijn wordt bijna exclusief gebruikt door mijnbouwbedrijven Vale en Rio Tinto, die de grote kool- en gasreserves in het land exploiteren. De spoorlijn verbreken zou niet alleen reusachtige economische schade veroorzaken, maar zou ook toekomstige investeringen in het land kunnen verhinderen. Rio Tinto schortte reeds tijdelijk hun kooltransport over de treinroute op, maar voorlopig luisteren de buitenlandse investeerders naar de sussende verklaringen van president Guebuza.
Compromis
Het is weinig waarschijnlijk dat het geweld zich zal uitbreiden. Renamo heeft maar 1.000 slecht gewapende strijders en ook het overheidsleger ziet een uitgebreid offensief niet zitten. Uiteindelijk wensen beide partijen geen instabiliteit. Er zal een compromis uit de bus moeten komen – en dit voor de verkiezingen van volgend jaar. Beide partijen wensen nu opnieuw te onderhandelen, hoewel de recente aanvallen dit een heuse opdracht zullen maken.