Militaire junta gebruikt vrijlatingen om internationale steun los te weken
Nooit eerder werden er zoveel burgers opgesloten en gemarteld in Myanmar
22 maanden is het intussen geleden dat het leger een staatsgreep pleegde in Myanmar. Maar burgers blijven protesteren, en de militairen blijven het protest hardhandig de kop indrukken. ‘De junta legt de doodstraffen op opdat mensen hun verzet zullen staken. Maar het werkt niet.’
Photo by Gayatri Malhotra on Unsplash
22 maanden is het intussen geleden dat het leger een staatsgreep pleegde in Myanmar. Maar burgers blijven protesteren, en de junta blijft het protest hardhandig de kop indrukken. Recent nog werden zeven jongeren die vreedzaam gingen betogen ter dood veroordeeld. ‘De junta legt de doodstraffen op opdat mensen hun verzet zullen staken. Maar het werkt niet.’
‘Stop de executies van onze jeugd!’ Het is de nieuwste slogan in een campagne van Myanmarese activisten, verwijzend naar de zeven studenten die eind november ter dood veroordeeld werden.
De gezichten van de zeven prijken op veel profielfoto’s op Facebook. Ze waren allemaal jonger dan 25 jaar en studeerden aan de Dagon-universiteit, in de vroegere hoofdstad Yangon. Ze werden in april gearresteerd en beschuldigd van de moord op een voormalige officier uit het leger.
Maar volgens hun naaste omgeving worden ze gestraft voor hun activisme. Ze namen, net als talloze leeftijdsgenoten, het voortouw in de massale demonstraties sinds het leger op 1 februari 2021 een staatsgreep pleegde. Miljoenen burgers uit alle gelederen van de samenleving deden sindsdien mee aan vreedzame protesten. Toen leger en politie die bloedig neersloegen, besloten tienduizenden jongeren om over te gaan tot gewapend verzet.
Executies, voor het eerst in decennia
Onafhankelijke rechtspraak bestaat vandaag niet in Myanmar. Militaire tribunalen vinden plaats achter gesloten deuren, en gearresteerden hebben geen recht op verdediging. Nog vier andere jongeren kregen diezelfde dag in april de doodstraf.
‘De legertop wil met de doodstraf de bevolking zo veel mogelijk angst aanjagen’, zegt Bo Kyi, een van de oprichters van de Assistance Association for Political Prisoners (AAPP). Die lokale organisatie documenteert al jarenlang het lot van gevangenen in Myanmar. Sinds de staatsgreep zijn volgens AAPP ruim 130 mensen ter dood veroordeeld, van wie een veertigtal in absentia.
Eind juli werden vier gevangenen opgehangen, onder wie de prominente schrijver en activist Ko Jimmy en voormalig parlementslid en populaire rapper Zeyar Thaw. Het was voor het eerst in decennia dat executies werden uitgevoerd. ‘Het regime wordt ook gedreven door wraak, nu het almaar aannemelijker wordt dat de strijd deze keer niet te winnen valt. Steeds vaker worden politieke gevangenen gebruikt om de woede op af te reageren’, voegt Bo Kyi toe.
De zeven studenten zouden op 7 december opgehangen worden. Maar die datum ging voorbij zonder dat het doodvonnis uitgevoerd werd. ‘Misschien test de junta met de aankondiging (van de terdoodveroordeling, red.) eerst de internationale en regionale reacties en neemt legerleider Min Aung Hlaing een besluit afhankelijk van hoe die kritiek uitpakt.’ Met een treurig hoofdschudden concludeert Kyi: ‘Maar hij is tot alles in staat. Niemand weet wat zich in zijn hoofd afspeelt.’
Gevangenen als diplomatieke pasmunt
Politieke gevangenen worden niet alleen als afschrikwekkend voorbeeld gebruikt. Ze moeten ook dienen als politiek kapitaal om goodwill te kweken in binnen- en buitenland. Zo werden een maand geleden enkele prominente buitenlanders vrijgelaten uit een Myanmarese gevangenis.
Onder hen was de Britse oud-ambassadrice Vicky Bowman. Ze was, net als haar Myanmarese echtgenoot, veroordeeld tot een jaar cel omdat ze de wet op de immigratie overtreden zou hebben. Deze arrestatie was een dreigement aan de bevolking: in Myanmar is niemand veilig.
Maar vervolgens presenteerde de junta de vrijlating van Bowman als een welwillend gebaar aan de buitenwereld. Het haalde de internationale krantenkoppen vooral als goed nieuws, precies zoals de junta het bedoelde.
Het werkelijke aantal politieke gevangenen ligt vermoedelijk hoger. Dagelijks vinden nieuwe arrestaties plaats.
In Myanmar zelf waren de reacties heel wat sceptischer. Bowmans echtgenoot Htein Lin, een bekende Myanmarese kunstenaar, kwam pas vrij toen zijn echtgenote al gedeporteerd was. Ook aan bijna 6000 andere gevangen was met veel tromgeroffel amnestie beloofd. Slechts enkele honderden van hen bleken politieke gevangenen te zijn. ‘Die verhuizen van een kleine gevangenis naar een grote’, luidde het lokale commentaar.
De duizenden gedetineerden die vastzaten op criminele gronden lopen het risico dat milities die aan het leger gelieerd zijn hen na hun vrijlating rekruteren. Gedwongen, of tegen een minimumbedrag. Ook dat scenario komt Myanmarezen akelig bekend voor.
AAPP bevestigt slechts de vrijlating van een paar honderd politieke gevangenen. Bijna 13.000 burgers zitten volgens de organisatie nog vast. Het werkelijke aantal politieke gevangenen ligt vermoedelijk hoger. Dagelijks vinden nieuwe arrestaties plaats en ook enkele vrijgelaten gevangen zijn inmiddels weer opgepakt.
Amnestie in ruil voor erkenning
De amnestie voor de gevangenen kwam er na kritiek van de Associatie van Zuidoost-Aziatische Naties (ASEAN). Volgens ASEAN zou Myanmar het laten afweten in het stappenplan voor de vrede dat de organisatie bedacht. Ook al groeit de kritiek op het Myanmarese regime in de ASEAN, de tien landen zijn verdeeld over de aanpak van de internationale paria in hun midden.
Wellicht wilde de Myanmarese junta goodwill kweken de stembusgang die ze plant in 2023. Of dat charmeoffensief zal werken, is nog maar de vraag. De Maleisische minister van Buitenlandse Zaken gaf al te kennen dat zijn land die verkiezingen niet zal steunen. En het is niet ondenkbaar dat ook de ASEAN zich zal daartegen zal uitspreken, met Indonesië als voorzitter, een van de scherpste critici van de junta.
Toen zo’n tien jaar geleden prille politieke hervormingen plaatsvonden, verhuisden de medewerkers van AAPP, zelf voormalige politieke gevangenen, vanuit ballingschap naar de voormalige hoofdstad Yangon. De organisatie werkte zelfs samen met de autoriteiten om het gevangeniswezen te hervormen en de omstandigheden in de detentiecentra te verbeteren. Sinds de staatsgreep van februari 2021 opereert AAPP weer vanop verborgen locaties en vanuit het buitenland.
Nooit eerder zoveel burgers opgesloten en gemarteld
Nooit eerder werden, in de periode van ruim 22 maanden sinds de coup van 1 februari 2021, zoveel burgers opgesloten en gemarteld. Ook Aung San Suu Kyi, de politiek leidster die na de staatsgreep net als tientallen van haar partijgenoten werd gearresteerd, wordt nog steeds vastgehouden.
De intussen 77-jarige politica is al veroordeeld tot in totaal 26 jaar, en het regime heeft nog een tiental andere aanklachten tegen haar in stelling gebracht. Ze draagt een gevangenisuniform en verblijft in een armzalig gebouwtje op een gevangenisterrein bij de hoofdstad Naypyidaw. Van de egards waarmee het leger haar behandelde tijdens haar huisarrest in de periode 1989-2010, omdat ze de dochter van volksheld en oprichter van het leger generaal Aung San is, is niets overgebleven.
Zelfs kinderen worden gemarteld in de gevangenis, zo toonde een VN-rapport eind juni aan.
Ook Bo Kyi constateert dat deze militaire leiders nog wreder optreden dan hun voorgangers. ‘Het leger begaat al decennia grove schendingen van de mensenrechten in de gebieden van de etnische minderheden. Het opereert daar in totale straffeloosheid’, zegt Bo Kyi.
‘De militairen reageren vandaag (op de protesten, red.) alsof mensen beesten zijn. Van veel politieke gevangenen weten we niet waar ze zich bevinden en of ze nog leven. Ze raken vermist zodra ze naar ondervragingscentra worden afgevoerd. Ze verdwijnen voor weken of maanden of voor altijd.’
Families worden meer dan voordien gearresteerd en gestraft voor het verzet van een van de andere gezinsleden. Zelfs kinderen worden gemarteld in de gevangenis, zo toonde een VN-rapport eind juni aan.
‘De junta legt de doodstraffen op opdat mensen hun verzet zullen staken’, zegt een schrijver en politiek commentator uit Myanmar die uit veiligheidsoverwegingen anoniem wil blijven. ‘Maar het werkt niet. De woede onder de bevolking is nog altijd groter dan de angst. Niet iedereen neemt deel aan het verzet, maar de overgrote meerderheid haat het regime.’