‘Schaf patenten af!’

Plagiaat is een omstreden term. Of het nu gaat over een schilderij dat te veel op een foto lijkt, een liedje dat dezelfde akkoordenschema’s gebruikt of het patent op HIV-medicatie, de grens tussen “inspiratie halen uit” en “stelen van” ligt voor iedereen elders. Antwerpenaar Pierre Mertens stelt die evenwichtsoefening al sinds 1987 op de proef. Door kunstwerken te overschilderen bouwt hij letterlijk voort op de ideeën van anderen.

‘Het individu heeft zich volledig overgegeven aan de massa, is er bijna slachtoffer van.’

Mertens (1953) is schilder en conceptueel kunstenaar. Zijn werk wordt in grote mate beïnvloed door zijn dochter Liesje, die in 1978 geboren werd met spina bifida of open rug, en op elfjarige leeftijd stierf tijdens een operatie die misliep.

Hij legt zich toe op het spanningsveld tussen massa en individu, de onderstroom van de maatschappij die inwerkt op de persoon. Naast beeldend kunstenaar is Mertens psychotherapeut en ontwikkelingssamenwerker.

In de Quellinstraat in Antwerpen hangt een selectie van zijn overschilderingen. De taferelen van Mertens zijn chaotisch en bevreemdend: ‘Mijn figuren hebben geen kleren, geen oren en geen haar. Ze hebben vaak hun handen in de lucht, alsof ze zich overgeven. Hun identiteit is hen ontnomen. Het individu heeft zich volledig overgegeven aan de massa, is er bijna slachtoffer van.’

Wereldnieuws geïllustreerd

In sommige van Mertens’ werken schemert het originele schilderij nog duidelijk door, in andere is het volledig bedekt. Hij schildert over oude meesters en moderne artiesten, van Rubens tot Borremans. Copyright claims zijn hem tot nu toe bespaard gebleven: ‘Voorlopig heb ik nog geen juridische problemen ondervonden.’

‘Hoe meer mijn kunst naar buiten komt, hoe rijker ik word.’

Mertens houdt er in ieder geval een extreme visie op eigendomsrecht op na. ‘Patenten, in kunst maar ook in wetenschap, komen in bijna alle gevallen op hetzelfde neer, het beschermen van macht of geld. Die wetten dateren van 1830 en werden opgesteld door de elite, mensen die veel geld en macht hadden om te beschermen. Maar ze betekenen vaak een vertraging van vooruitgang. Als het aan mij lag werd elke vorm van eigendomsrecht, en zelfs erfenisrecht, afgevoerd.’

‘Ik zet mijn werk gewoon op het internet, mensen mogen ermee doen wat ze willen. Hoe meer mijn kunst naar buiten komt en verspreid geraakt, hoe rijker ik word.  Inkomsten haalt de kunstenaar uit de verkoop van zijn schilderijen, bijvoorbeeld in tapijtvorm.

Al het werk van Mertens is te bekijken op zijn website. Daarnaast deelt hij sinds mei vorig jaar elke dag een tekening op Facebook en Twitter, vergezeld van het belangrijkste wereldnieuws van die dag. ‘Ik ga na wat het grootste nieuws is, meestal op Al Jazeera, en selecteer een tekening waarvan ik persoonlijk vind dat die erbij past. De link is voor anderen vaak helemaal niet duidelijk, of ze interpreteren het op een manier die ik nooit had kunnen bedenken. Dat is het mooie eraan.’

Een rem op wetenschappelijke vooruitgang

In zijn werk als activist en ontwikkelingssamenwerker ondervindt Mertens de belemmeringen die patenten vormen nog meer. Aangegrepen door de aandoening van zijn dochter richt hij zich sinds de jaren 1980 op de aanpak van open rug en waterhoofd, met campagnes in Afrika en Zuid-Amerika.

‘Patiënten in ontwikkelingslanden zijn het grootste slachtoffer van patenten.’

Als directeur van Child-Help, een organisatie die zich inzet voor de strijd tegen deze aandoeningen in ontwikkelingslanden, heeft hij vaak moeilijkheden om de juiste medicijnen en apparatuur tot bij noodlijdenden te krijgen.

‘Grote westerse bedrijven schermen hun producten en projecten af om hun financiële belangen te beschermen en te voorkomen dat er goedkope imitaties op de markt komen. Maar de patiënten in ontwikkelingslanden zijn daar het grootste slachtoffer van.’

Mertens is van mening dat de noden van de patiënt op de eerste plaats komen, niet die van dokters of farmaceutische bedrijven. ‘Patenten op medicijnen en genezingstechnieken zijn een ongelooflijke rem op de wetenschappelijke vooruitgang. We moeten eerst en vooral luisteren naar de zieken en hun familie en zo beginnen ‘aan het einde van de keten’.

De tentoonstelling ‘Covers’ loopt nog tot 13 september in Q46, Quellinstraat 46 in Antwerpen. Kijk voor meer informatie op de websites van Q46 en Pierre Mertens, en volg hem op Facebook of Twitter voor een dagelijkse geïllustreerde reactie op het wereldnieuws.