‘Schendingen van de mensenrechten nemen in Nicaragua met de dag toe’

Als ons geen nieuws meer uit Nicaragua bereikt, is dat omdat oppositie voeren, vrije pers en protest volledig onmogelijk zijn gemaakt. Volgens mensenrechtenverdedigers vertoont president Ortega steeds meer dictatoriale trekken. ‘De dictatuur is in verschillende lagen van de maatschappij voelbaar.’

‘Sinds het harde optreden van de politie zijn er geen nieuwe protesten meer geweest.’ Dat vertelt Martha Patricia Molino aan MO*. Ze is een Nicaraguaanse advocate, notaris en lid van het Waarnemingscentrum voor Transparantie en Corruptiebestrijding (OPTA) in Nicaragua. ‘Nu kunnen we enkel nog de willekeurige acties van de politie tegen burgers, die dagelijks gebeuren, aan de kaak stellen.’

Lees ook

Drijft Nicaraguaanse burgerbeweging Ortega steeds verder in het nauw?

Molino verwijst naar het protest van april 2018. Dat kwam initieel tot stand door een belasting- en pensioenhervorming. Hoewel de hervorming uiteindelijk niet werd doorgevoerd ging het protest verder, deze keer tegen de overheidsrepressie tegen haar eigen bevolking.

Maar dat protest werd met harde hand neergeslagen. Volgens de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten (IACHR) vielen tussen 18 april 2018 en 31 juli 2019 ten minste 355 burgerdoden.

Vandaag is demonstreren geen optie meer door die repressie. ‘Ook alle media werden gesloten’, gaat Molino verder. ‘Zelfs La Prensa, een krant die al meer dan 90 jaar over het hele land wordt verspreid.’

Nicaragua zakte daardoor op de persvrijheidsindex van Reporters Without Borders van de 92ste naar de 160ste plaats, vijf plaatsen lager dan Rusland. ‘Er is geen vrijheid van meningsuiting of verplaatsing en mensenrechten van Nicaraguanen worden beperkt of zijn onbestaande.’

Hongerstaking

IACHR en Amnesty International meldden na de repressieve aanpak van de protesten in 2018 dat er ook overheidsgezinde paramilitairen bewapend werden om de protesten de kop in te drukken. Op die manier werd het nadien moeilijker om te identificeren wie zich schuldig gemaakt zou hebben aan mensenrechtenschendingen.

In haar rapport Shoot to kill: Nicaragua’s strategy to repress protests had Amnesty International het over goedkeuring van de politie die de bewapende groepen kregen. Ze leken te handelen aan de zijde van, of gecoördineerd door, de politie.

Behalve de dodelijke slachtoffers die vielen bij de gewelddadige repressie werden ook honderden mensen gearresteerd. Het Comité tegen Foltering (CAT) van de VN wijst erop dat Nicaragua zijn politieke gevangenen onheus behandelt en legt de nadruk op de verdwijning van opposanten, waarvoor de nationale politie of politie in burgerkledij verantwoordelijk zou zijn.

Ook de IACHR maakte melding van de belabberde omstandigheden waarin gevangenen worden opgesloten. Die zouden worden blootgesteld aan constante ondervragingen, continu artificieel licht en een gebrek aan medische zorgen, water en voedsel.

‘Een politieke gevangen journalist ging 50 dagen in hongerstaking. Al wat hij vroeg was de kans om zijn zoon te zien.’

Volgens Transparency International neemt corruptie in Nicaragua evenredig toe met de stijgende machtsconcentratie door Ortega. De IACHR noemt de graduele afbraak van democratische beveiligingsmechanismen zoals scheiding der machten en vrijheid van meningsuiting het grootste gevaar voor de democratie in het land.

‘Mensenrechtenschendingen nemen met de dag toe’, zegt Molino. ‘De bevolking vraagt om de vijandelijkheden tegenover politieke gevangenen te staken en hen vrij te laten. Eén van hen, journalist Miguel Mora, ging 50 dagen in hongerstaking vooraleer hij zijn zoon mocht zien.’

Levenslang

President Ortega, die eind 2021 bij gebrek aan oppositie herverkozen werd voor een vierde ambtstermijn, voerde de afgelopen jaren nieuwe wetten door die de macht van de oppositie moest breken.

Zo stelt één van deze wetten die in 2020 werd goedgekeurd dat, ‘wie fake nieuws verspreid en zo voor alarm, terreur of angst zorgt’, boetes kan krijgen of de cel in vliegt. In de praktijk wil dit zeggen dat de overheid beslist wat wel en wat niet op sociale media mag verschijnen. Gevangenisstraffen kunnen oplopen tot 8 jaar.

In januari 2021 werd een herziening van artikel 37 van de grondwet goedgekeurd. Dat artikel voorzag dat er geen gevangenisstraffen van meer dan 30 jaar konden worden opgelegd. Door de wijziging kan nu voor haatmisdaden een levenslange gevangenisstraf worden opgelegd.

Volgens oppositieleden is dit een signaal dat Nicaragua steeds verder verglijdt een repressiever wordende dictatuur.

Maar zo’n “haatmisdaad” kan ook ‘haat tegen de overheid’ impliceren. Tegelijk wordt niet nauwkeurig vermeld wat een haatmisdaad precies is. Toch kan nu dus een levenslange celstraf worden uitgesproken ‘wanneer er sprake is van hatelijke, wrede, onterende, vernederende en onmenselijke omstandigheden, die door hun uitwerking in de nationale gemeenschap schok, afwijzing, verontwaardiging en afkeer teweegbrengen.’

Mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat de interpretatie van de herziene wet nu aan de rechtbank is, die nauw verweven zou zijn met de overheid. Volgens oppositieleden waren de wetten een duidelijk signaal dat Nicaragua verder verglijdt in een steeds repressiever wordende dictatuur.

Represailles

‘Het is onmogelijk voor de oppositie om zich te organseren’, zegt Molino. ‘De dictatuur is in verschillende lagen van de maatschappij voelbaar. Nochtans laat de grondwet het toe dat burgers zich organiseren, maar in de praktijk is er geen toestemming. Er zijn geen politieke partijen of instellingen meer.’

Ook mensenrechtenorganisaties zijn er niet meer, zegt de advocate. ‘Ze werden arbitrair gesloten en hun wettelijk statuut werd ingetrokken. Hun leden zitten in gedwongen ballingschap. Maar één historische mensenrechtenverdediger is nog in het land en één advocaat is politieke gevangene.’

‘Er zijn mensen die niet durven aangeven dat familieleden vastzitten.’

Er zouden momenteel zo’n 190 politieke gevangenen vastgehouden en gefolterd worden in Nicaraguaanse gevangenissen. Dat meldt de Mechanism for the Recognition of Political Prisoners, een organisatie van Nicaraguaanse mensenrechtenverdedigers. ‘Maar,’ zo zegt Molino, ‘dat aantal zou hoger kunnen liggen. Er zijn mensen die niet durven aangeven dat familieleden vastzitten. Ze willen represailles voorkomen of geloven nog steeds dat ze zullen worden vrijgelaten als ze geen aangifte doen, wat volstrekt onjuist en onmogelijk is.’

Hugo Torres, een gepensioneerde generaal en voormalig guerillastrijder aan de zijde van Ortega overleed in februari in de gevangenis nadat hij in juni 2021 samen met andere oppositieleden werd gearresteerd. ‘Zijn overlijden gebeurde in vreemde en twijfelachtige omstandigheden’, zegt Molino.

Machtsconcentratie

In een videoboodschap die vlak voor zijn arrestatie werd opgenomen noemde Torres het regime van Ortega ‘wreder, gewetenlozer, irrationeler en autocratischer dan de dictatuur van Somoza’, waar de twee ex-guerillastrijders in de jaren ‘70 samen tegen vochten. Toen bracht de Sandinistische revolutie in 1979 dictator Anastasio Somoza Debayle van de macht.

In 1985 kwam Ortega op democratische wijze een eerste keer voor 5 jaar aan de macht. Toen zorgde hij voor een sterke daling van het analfabetisme en privatisering in de economie waardoor hij aan populariteit won. Tegelijk werd toen al geweld gebruikt om duizenden inheemse inwoners te deporteren.

Al sinds 2000 is Ortega bezig met de centralisatie van de macht.

In 2000 sloot Ortega een pact met toenmalig president Alemán dat voor enkele grote staatshervormingen zou gaan zorgen. Op die manier kon Ortega al lang voor de start van zijn tweede ambtstermijn als president in 2007 beginnen aan de centralisatie van de macht.

Zo kwam er een hervorming die ervoor zorgde dat de uittredende president en de presidentskandidaat die tweede eindigt (wat op dat moment het verwachte verkiezingsresultaat voor Ortega was) automatisch in het parlement mochten zetelen. Dat gaf hen beide parlementaire onschendbaarheid.

Daarnaast had een presidentskandidaat voortaan maar 35% van de stemmen nodig, in plaats van 45% om de verkiezingen te winnen. Enrique Bolaños, ex-president en voorganger van Ortega, meent dat Ortega sinds de machtsovername op Somoza in 1979 de macht nooit echt uit handen gaf.

In 2007 kwam Ortega uiteindelijk opnieuw aan de macht. In 2010 werd het verbod op een tweede ambtstermijn opgehoffen door het Hooggerechtshof. In 2014 werden alle restricties met betrekking tot een herverkiezing opgehoffen, waardoor de president in theorie voor onbepaalde duur herverkozen kan worden.

Als oppositie voeren daarbovenop onmogelijk wordt gemaakt, is ook aan de macht blijven voor onbepaalde duur niet meer onrealistisch. Onder meer dankzij deze hervormingen is Ortega nu de langst regerende, niet-koninklijke leider op het Amerikaanse continent.