Storm gaat liggen in Burkina’s zwarte lente

De poging van Compaore om de grondwet te wijzigen en zich een derde keer presidentskandidaat te stellen, was de directe aanleiding van de grote volksopstand. Er ging echter een langere periode aan vooraf van ontevredenheid waarin een grote burgerbeweging tot stand kwam. Het liberale en westers gerichte beleid van Compaore stond haaks op dat van zijn voorganger, en toenmalige partner, Thomas Sankara.

Burkina Faso, dat tot één van de armste Afrikaanse landen behoort, kende onder Compaore slechts weinig economische vooruitgang. De poging om de grondwet te wijzigen was bijgevolg slechts de laatste druppel. In 2011 kwam er vanuit verschillende hoeken groot protest, maar mits enkele toegevingen slaagde Compaore er toen in de macht te behouden.

Militaire staatsgreep of volksopstand?

‘We kunnen zeker spreken van een volksopstand. De demonstranten vroegen de steun van het leger, dat bereid was op te treden om de veiligheid te bewaren. Het is en blijft een volksopstand.’

Sinds het ontslag en vertrek van Compaore nam het leger de macht in handen. Hoewel het volk tijdens de opstand het leger om steun vroeg, komt men nu opnieuw op straat omwille van de aanstelling van luitenant-kolonel Isaac Zida als interim-president. Er wordt gevreesd dat de opstand zou kunnen uitmonden in een militaire staatsgreep. Een woordvoerder van het leger verklaarde dat ‘het leger de macht niet wil grijpen. Het wil slechts de orde herstellen’.

Mien De Graeve woont en werkt al twee jaar in Burkina Faso en is sindsdien Wereldblogger bij MO*. Ze getuigt: ‘We kunnen zeker spreken van een volksopstand. De demonstranten vroegen de steun van het leger, dat bereid was op te treden om de veiligheid te bewaren. Het is en blijft een volksopstand.’

De burgerbeweging Balai Citoyen organiseerde de voorbije jaren demonstraties en protesten en speelt misschien wel de grootste rol in het protest van vandaag, veel meer dan de politieke oppositie. ‘Vele mensen schaarden zich achter dat protest, wat voor de kracht van de massa heeft gezorgd’, voegt De Graeve eraan toe.

Oppositie

‘De oppositie is enorm gefragmenteerd. Er zijn geloof ik een zeventigtal partijen, waarvan vele kleine’, vertelt De Graeve. Er wacht de oppositie nog een grote uitdaging. ‘Ze hebben vooral geteerd op een anti-beleid. Nu wordt het tijd om zelf met een politiek programma af te komen.’

Het land kende sinds zijn onafhankelijkheid slechts één president zonder militaire achtergrond, maar ‘op zich is de rol van het leger niet noodzakelijk slecht’, aldus De Graeve. ‘We moeten onszelf ervoor hoeden om de Europese met Afrikaanse democratie te vergelijken en zo te oordelen.’

Cristiano Lanzano, onderzoeker bij het Zweedse Nordic Africa Institute, meent dat het nog moeilijk is om te spreken van een machtsgreep of volksopstand. ‘De oppositie vraagt het volk opnieuw te demonstreren tegen het leger dat volgens hen de opstand wil kapen en wil de macht overgedragen zien aan de burger. Anderzijds uit Balai Citoyen een voorzichtige steun aan het leger, uit vrees dat de politieke oppositie het massale protest zou kunnen uitbuiten voor haar eigen politieke doeleinden.’

De erfenis van Sankara

De revolutie van Thomas Sankara dient vandaag ongetwijfeld als inspiratie voor velen. Een lokale radiozender sprak van een Revolution 2.0, verwijzend naar Sankara, maar De Graeve nuanceert: ‘Sankara wist waarom hij de macht greep en had een visie die hij wilde realiseren. Nu heeft niemand de macht gegrepen en ontbreekt bijgevolg een visie.’

‘Hij leeft nog enorm in de geesten, zelfs bij jonge mensen die zijn beleid niet hebben meegemaakt’, vertelt De Graeve. ‘Het is de daadkracht en het geloof in verandering dat Burkina Faso onderscheidt van andere Afrikaanse landen, en dat is te danken aan de herinnering aan Sankara.’ Deze legerkapitein leidde het land tussen 1983 en 1987 en voerde een ambitieus sociaal en anti-imperialistisch beleid. Compaore ontsnapt voorlopig aan hetzelfde lot als zijn revolutionaire vriend. Sankara kwam om bij een staatsgreep die Compaore aan de macht bracht in oktober 1987.

Afrikaanse lente

Ook de vergelijking met de Arabische lente is niet veraf. Oppositiefiguur Emile Pargiu Pare spreekt van ‘Burkina Faso’s zwarte lente’, maar hoe dit verder evolueert en of andere Afrikaanse landen zullen volgen, is nog moeilijk te zeggen. Bij de protesten in 2011 werden eveneens parallelen getrokken met de toen nog prille Arabische lente.

Lanzano vraagt voorzichtigheid wat betreft deze vergelijking. ‘De complexe relatie tussen volksopstand en de rol van het leger blijft een doorslaggevende factor.’