Slavernij lijkt onuitroeibaar
Gustavo Capdevila
08 mei 2003
Minstens 90 landen kennen nog vormen van slavernij of zijn betrokken bij mensenhandel of gedwongen verhuizingen die uitlopen op arbeidsverhoudingen die vergelijkbaar zijn met slavernij. Dat zeggen experts van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Zowel in rijke als arme landen lijkt de praktijk onuitroeibaar.
De IAO probeert greep te krijgen op het verschijnsel en heeft daarvoor in landen als Brazilië onderzoekers aan het werk gezet. Maar voorlopig tast ze nog grotendeels in het donker, net als bij het in kaart brengen van kinderarbeid. Slavernij blijft verborgen omdat de slachtoffers niet georganiseerd zijn, onder druk worden gezet om zich koest te houden en voor een groot deel in de informele economie of in ronduit illegale ondernemingen tewerkgesteld zijn.
De aanvoer van werknemers naar dergelijke weinig benijdenswaardige arbeidsplaatsen valt nog het meest in het oog. In landen als Brazilië, India en Pakistan gaat het grotendeels om interne kanalen; internationale aanvoerroutes lopen ook door rijke landen of vinden daar een eindpunt.
Naar de aantallen mensen die het slachtoffer worden van dergelijke praktijken is het nog grotendeels raden. Elk jaar zouden zowat 700.000 mensen - vooral vrouwen en kinderen - internationaal verhandeld worden, schatte de Amerikaanse regering vorig jaar op basis van cijfers uit 1997. De stromen binnen grote ontwikkelingslanden zijn nog indrukwekkender. De Internationale Organisatie voor de Migratie denkt dat in het totaal zowat 4 miljoen mensen per jaar naar een werkplaats worden gevoerd waar ze uit vrije wil en goed geïnformeerd nooit voor zouden kiezen.
Veel landen lijken niet bepaald gedreven om een einde te maken aan gedwongen arbeid. In Sao Paulo, het grootste industriecentrum in Latijns-Amerika, bevinden zich illegale confectiebedrijven vlakbij de diensten van de burgemeester, zegt Jan Rocha, een Braziliaanse journalist die door de IAO werd ingeschakeld om een rapport te schrijven over slavernij in Brazilië. De arbeids- of belastingsinspectie laat zich er nooit zien. Sao Paulo telt honderden en misschien wel duizenden van dergelijke bedrijfjes - een rijk waar vormen van slavernij ongestoord kunnen blijven bestaan. Af en toe komen krasse gevallen aan het licht. In februari werden in een textielbedrijfje in het centrum van de stad 60 Bolivianen aangetroffen die constant opgesloten bleven. In afgelegen delen van Brazilië komt in de landbouw veel schuldslavernij voor: arbeiders krijgen zo weinig betaald dat ze leningen die ze bij hun bazen zijn moeten aangaan, nooit terugbetaald krijgen.
Ook in Europa komt gedwongen arbeid voor. In de confectiesector zijn volgens Thetis Mangahas, een IAO-experte, onder meer gevallen bekend uit Frankrijk en Italië. In de seksindustrie hebben vrijwel alle landen met toestanden te maken die dicht bij slavernij komen. Ook de rechten van huispersoneel uit verre landen worden hier soms grondig miskend. Verder zijn volgens de IAO in Europa ook in de landbouw en de bouwnijverheid gevallen van slavernij of gedwongen arbeid vast te stellen. Meestal zijn de slachtoffers migranten zonder papieren: die kennen hun rechten niet en kunnen makkelijk onder druk worden gezet.