'Slechte tijden voor ontwapening'

‘Ik heb nooit eerder zoveel verdeeldheid gezien tussen nucleaire haves en have-nots.’

‘De vooruitzichten voor verdere ontwapening zijn gematigd en we kunnen zelfs een terugval verwachten ten opzichte van de met moeite bereikte successen van de afgelopen vijfentwintig jaar’, verklaarde ze afgelopen week tegenover de Ontwapeningscommissie.

Het was een van haar laatste toespraken voor de VN als hoge vertegenwoordiger voor Ontwapening. ‘Ik heb nog niet eerder zoveel verdeeldheid gezien tussen de nucleaire haves en have-nots als het gaat om de schaal en snelheid van nucleaire ontwapening.’

Kanes waarschuwing is een realistische inschatting van de huidige impasse, zeggen activisten, nu bilaterale afspraken tussen de VS en Rusland over minder kernwapens praktisch tot stilstand zijn gekomen. Er zijn tekenen die erop wijzen dat de successen die geboekt zijn, bijvoorbeeld op het gebied van het al sinds 1988 van kracht zijnde Intermediate-Range Nuclear Forces (INF)-verdrag tussen de VS en Rusland, weer teruggedraaid zullen worden.

Cubacrisis

Multilaterale onderhandelingen op het gebied van reductie en eliminatie van kernwapens zijn niet in zicht en alle arsenalen worden in de komende tientallen jaren gemoderniseerd. In tegenstelling tot de belofte die in 2010 werd gedaan door de Review Conferentie van het NPT (Nucleaire Non-proliferatieverdrag), kwam er nooit een internationale conferentie over een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten.

Aan de vooravond van de volgende Review Conferentie, van 27 april tot 22 mei, is nog niet alles verloren, zegt John Burroughs, directeur van het Lawyers Committee on Nuclear Policy (LNCP). De spanningen – met nucleaire dimensies – die de crisis in Oekraïne met zich meebrengt, kan toch nog aanzetten tot overdenking van de huidige trends, zegt hij.

Hij wijst op de Cubacrisis in 1962, waarbij een atoomoorlog dreigde tussen de VS en de Sovjet Unie. Die crisis vormde de aanleiding voor verschillende overeenkomsten, waaronder het Gedeeltelijke Kernstopverdrag uit 1963, het Ruimteverdrag uit 1967, het Verdrag van Tlatelolco uit 1967 voor een kernwapenvrije zone in Latijns-Amerika, het Non-proliferatieverdrag uit 1968 en het ABM-raketverdrag tussen de VS en Rusland uit 1972.

Geen kernwapenvrije wereld

‘We worden dagelijks overspoeld met wrede en moorddadige beelden.’

Jayantha Dhanapala, voormalig ondersecretaris-generaal voor Ontwapening, ziet als gevolg van het nieuwe koudeoorlogsdenken tussen de VS en Rusland en de reputatie van de kernmachten in de wereld, voorlopig geen kernwapenvrije wereld voor zich.

‘Tenzij de komende Review Conferentie deze onheilspellende trends kan keren, is zij gedoemd te mislukken’, waarschuwt Dhanapala.

‘In 1995 hadden we vijf kernmachten, waarvan één buiten het NPT. Nu hebben we landen met kernwapens, waarvan vier buiten het NPT’, zegt hij. ‘In 1970, toen het NPT van kracht werd, hadden we in totaal 38.153 kernkoppen.

Nu, veertig jaar later, zijn dat er 16.300 – slechts 21.853 minder – waarvan er meer dan vierduizend direct ingezet kunnen worden. Er ligt een belofte van de twee belangrijkste kernmachten dat aantal met 30 procent te verminderen tot 1550 per land.’

Op het gebied van conventionele wapens, zei Kane, ‘worden we dagelijks overspoeld met wrede en moorddadige beelden, in conflicten die aangejaagd worden door ongereguleerde en illegale wapenhandel.’

Humanitaire benadering

Hoewel het conflict in Syrië nog lang niet voorbij is, kwam er wel een overeenkomst over de vernietiging van chemische wapens.

Jaarlijks sterven naar schatting meer dan 740.000 mannen, vrouwen en kinderen als gevolg van wapengeweld. ‘Hoewel zich donkere wolken samenpakken, heb ik in mijn tijd als hoge vertegenwoordiger echter ook veel lichtpuntjes gezien’, zei Kane. Hoewel het conflict in Syrië nog lang niet voorbij is, kwam er wel een overeenkomst over de vernietiging van chemische wapens.

Kane zei dat de humanitaire benadering van ontwapening, die gesteund word door een meerderheid van de landen, steeds belangrijker wordt. ‘Dit leidt niet af van de zogenoemde ‘realistische’ politiek van ontwapening. Het gaat eerder om een benadering waarbij de verwoestende impact van kernwapens erkend wordt en daar internationale wetgeving op te maken.’

‘Deze beweging wordt gesteund door bijna 80 procent van de VN-lidstaten. Dat zijn aantallen die we niet kunnen negeren.’

Vorig jaar trad het Wapenhandelsverdrag in werking, een historisch verdrag dat een belangrijke rol moet spelen bij de regulering van de internationale wapenhandel.