Special Art Festival: ‘Een verhaal over twee werelden die bij toeval samenkomen’

‘Het festival telt zestien projecten waaronder vier eigen producties’, legt communicatieverantwoordelijke Debby Burssens uit. ‘Ook artiesten zonder mentale beperkingen worden betrokken in het project. Er is in veel gevallen namelijk sprake van kruisbestuiving met de reguliere kunstwereld. Muzikanten laten zich bijvoorbeeld inspireren door poëzie van dichters met een beperking, en ook het theaterstuk brengt acteurs van beide werelden samen op het toneel.’

Hoe het allemaal begon

‘Het Special Art Festival is een verhaal over twee werelden die bij toeval samenkomen’, zegt Leo Trienpont. ‘Ik ben zelf kunstenaar, en heb een zoon met het syndroom van Down. Op een bepaald moment liep ik door de gangen van de voorziening waar mijn zoon zijn dagbesteding had. daar zag ik kunstwerken die mij op een of andere manier aanspraken. Ik werd getriggerd en begon research te doen. Ik merkte dat er in Vlaanderen in zo’n voorzieningen toch vaak met en rond kunst wordt gewerkt, en dat die mensen die wij omschrijven als mensen met een “verstandelijke beperking” toch wel -mits de juiste aanpak- kunnen komen tot een zeer mooie en bijzondere expressie.’

Kunst zonder voorbedachten rade

‘Als je al heel lang in die kunstwereld hebt vertoefd weet je dat je vaak bedrogen wordt door de kunstenaar’, aldus Trienpont. ‘Kunst wordt doelbewuster gemaakt, met oog op het publiek. Kijkers of mogelijk toekomstige kopers worden min of meer bedrogen. Onze kunstenaars zijn daar absoluut niet mee bezig. Ze maken kunst voor zichzelf. Ze maken kunst die authentiek is zonder dat ze het publiek en de tijdsgeest in het achterhoofd houden.’

‘Kunst hoort niet doelbewust te zijn, het moet vanuit het hart komen.’

‘Bij reguliere kunstenaars is er een druk van buitenaf om te presteren, om kunst te creëren die mensen graag zien om zo voor zichzelf naam en faam te maken en hun werken te kunnen verkopen. Als een kunstenaar door begint te hebben wat net wel of wat net niet werkt bij het publiek, moet je al heel sterk in je schoenen staan om zulke zaken niet in het achterhoofd te houden wanneer je kunst maakt. Dat is fout. Kunst hoort niet doelbewust te zijn, het moet vanuit het hart komen.’

‘Er wordt altijd gesproken over “kunst van mensen met een beperking”, maar dat is eigenlijk niet het geval bij SAF. Het is “kunst zonder voorbedachten rade”. Als we kunstenaars selecteren voor het festival, selecteren we ze niet omdat ze mentaal begrensd zijn, maar wel omdat ze authentieke kunst maken, en die authentieke kunst vinden we toevallig vooral bij mensen met een beperking. Dat is niet exclusief, want SAF zou ook mensen toelaten zonder beperking, als ze maar het soort kunst maken dat wij kunnen brengen.’

Kwaliteit is prioriteit

‘SAF is uniek’, aldus Trienpont. ‘Er zijn al wel gelijkaardige initiatieven in onder andere Wallonië en Nederland, maar wat ons van de rest onderscheidt, is dat we alle kunstvormen samenbrengen in een één stadsfestival. Op voorwaarde dat ze kwalitatief zijn. Mensen zullen in de eerste plaats misschien naar het festival komen met het idee van: ‘Ocharme, we zullen eens gaan kijken naar die mannen.’ Maar we willen dat als ze buitengaan, ze wel het gevoel hebben dat ze echt kunst hebben beleefd. En dat zal zeker het geval zijn.’

‘Muziek was daarom een moeilijk aspect omdat zang vaak niet de sterkste kant is van mensen met een verstandelijke beperking. Muziek maken vereist namelijk vaak veel techniek. Het is te gek om dat te willen gebruiken als kunstvorm wanneer het talent er niet is. We willen het niveau van het festival echt hoog houden.’

‘Een muzikaal project van SAF is bijvoorbeeld Samshuwi. Joeri Wens, een beroepsmuzikant, vormt al jarenlang een duo met Sam Putseys, een jongen met het syndroom van Down. Hun muziek bestaat vooral uit percussie en hun sterk punt is improvisatie. Dat werkt enorm goed. Het is echt de moeite om hen bezig te zien en horen. Het is dus niet de bedoeling om er zomaar dingen geforceerd bij te sleuren. Als er niemand was op vlak van muziek waar we van overtuigd waren, zou er gewoon geen muziek op het festival geweest zijn, punt. Het kwaliteitsbehoud van het Special Art Festival is erg belangrijk.’

Integratie van mensen met een beperking

‘We willen kunst van bijzondere kunstenaars uit de liefdadigheidssfeer halen en op een professioneel niveau presenteren.’

‘Er gebeurt ook steevast een selectie’, zegt Debby Burssens. ‘Met Honderd Belgische Meesterwerken (tentoonstelling van beeldende kunst op het festival, nvdr.) zijn ze bij SAF bijvoorbeeld al enorm lang bezig. Ze hebben heel België afgereisd om een selectie te maken van de beste werken. We hangen namelijk niet zomaar wat schilderijen omhoog. De acteurs die meedoen aan Het Bloedmooie Mensenmeisje (theaterstuk van het festival, nvdr.) hebben ook allemaal auditie moeten doen. We willen dit soort kunst uit de liefdadigheidssfeer halen en het echt op een professioneel niveau presenteren.’

‘Op vlak van zelfstandig wonen, schoolopleiding en jobs is er de afgelopen vijftig jaar een heuse revolutie geweest voor mensen met het syndroom van Down. Vroeger werden ze verborgen en uitgesloten van onze maatschappij, nu zijn ze volledig geïntegreerd in onze maatschappij. Behalve op vlak van kunst, dat is nog steeds een verborgen aspect en met SAF willen wij dat aspect in de openbaarheid brengen.’

Drie grote pijlers: beeldende kunst, poëzie en theater.

Het festival, dat loopt van 16 mei tot 10 juni, heeft drie belangrijke pijlers. De eerste is Honderd Belgische Meesterwerken, waarin beeldende kunst van de Special Art-kunstenaars tentoon wordt gesteld. ‘Loskomen van het schoolse’ was een belangrijke maatstaf  voor het selecteren van de kunstwerken, aldus Trienpont. ‘Scholen en voorzieningen werken nog te vaak naar het resultaat, onze taak bij het selecteren van de werken is ontdekken of het werk uniek of origineel is, en op zoek te gaan naar talent.’

‘Poëzie, de tweede pijler, lag niet zo voor de hand.’ De poëziepunten zijn verschillende locaties in Sint-Niklaas waar gedichten van bijzondere dichters geëxposeerd worden. ‘Het was voor mij ook een verrassing’, zegt Leo Trienpont. ‘De gedichten zijn puur, eerlijk en echt gewoon heel goed.’

Poetry Meets Music is ook een deel van het gedichtenproject. ‘We hebben de poëzie van onze dichters aan muzikanten gegeven, en zij hebben ze dan op muziek gezet en er een avondvullend programma van gemaakt. Op de radio zijn er ook al zulke projecten geweest, maar wij speelden eigenlijk al veel vroeger met het idee. (lacht)’

De derde en grootste pijler is theater. Het Bloedmooie Mensenmeisje is een stuk van Kris De Hooghe en gaat over “anders zijn”. Personen met een mentale beperking zijn niet minderwaardig, maar gewoon anders. Dat wil het theaterstuk op een speelse manier benadrukken door buitenaardse wezens in het stuk te betrekken. ‘Er wonen al zo lang Raardlingen op Aarde, dat geen mens eigenlijk goed weet hoe ze van planeet Raarde ooit op onze planeet zijn geraakt. Wat we wel weten is dat ze hier best gelukkig zijn. Ze lijken zelfs een beetje op ons.  Alleen denken ze anders, bewegen ze anders en praten ze anders’, klinkt het in de teaser van het stuk.

Het Special Art Festival gaat door van 16 mei tot 10 juni in de stadskern van Sint-Niklaas.