Steeds minder zekerheden voor werknemers in Zimbabwe

Ethel Maziriri (27) studeerde sociaal werk aan de Universiteit van Zimbabwe, maar werkt al twaalf maanden als caissière een kledingwinkel. Dat is niet haar eigen keuze. Ze verdient 30 euro per week en moet daarvoor tien uur per dag werken. De werkomstandigheden zijn alles behalve ideaal.

De meeste werknemers van de kledingwinkel werken op tijdelijke contracten van zes weken, maar ze moeten erg voorzichtig zijn om te voorkomen dat hun contracten voortijdig afgebroken worden. In dat geval krijgen ze ook vaak hun salaris niet uitbetaald.

“Als er geld of kleding verdwijnt uit de winkel, moet de hele ploeg betalen voor de schade en worden de contracten ontbonden”, zegt Maziriri. Toch maakt zij zich meer zorgen over geld verdienen dan over de werkomstandigheden. “Ik denk niet dat het voor tijdelijke werknemers nodig is lid te zijn van een vakbond. Daar heb ik ook geen geld voor. Ik koester mijn baan en als ik word ontslagen, zoek ik ander werk.”

Uitbuiting

De vakfederatie FFWUZ, die meer dan vijftigduizend leden in de voedselverwerkende industrie vertegenwoordigt, zegt dat de ‘gelegenheidsarbeid’ leidt tot nieuwe vormen van uitbuiting. “Veel bedrijven misbruiken de situatie om vaste krachten in te ruilen voor losse werknemers omdat die minder kosten. De wet biedt geen bescherming als werknemers om economische redenen worden ontslagen”, zegt Gift Maoneka van de FFWUZ.

De verslechterende Zimbabwaanse economie en een gebrek aan investeringen heeft veel bedrijven ertoe gedwongen mensen te ontslaan, zegt hij. Werken met tijdelijke contracten ontslaat het bedrijf van veel verplichtingen, zoals het verschaffen van medische zorg, ondersteuning bij begrafenissen en pensioenopbouw.

Volgens het laatste jaarlijkse Human Development Report van de Verenigde Naties, verkeert bijna de helft van alle werknemers wereldwijd in een kwetsbare positie. Zij hebben onzeker werk dat buiten de arbeidswetgeving en sociale bescherming valt.

Veel werknemers die zich uit angst voor hun werkgevers niet aansluiten bij een vakbond, moeten volgens Maoneka lange dagen werken tegen een laag salaris, vaak zonder enige juridische bescherming.

Flexibele arbeid

In december vorig jaar zei de minister van Financiën, Patrick Chinamasa, dat de regering de arbeidswetgeving opnieuw zou bekijken met als doel om bedrijven de mogelijkheid te geven flexibeler arbeidskrachten te kunnen inhuren en de productiviteit te verhogen.

Bij de huidige wetgeving zijn ontslagen vaak een traag proces, omdat werknemers soms diverse hoorzittingen doorlopen. Die beginnen op bedrijfsniveau, maar kunnen uiteindelijk eindigen bij de rechter.

De FFWUZ wijst erop dat mensen die werken bij Chinese bedrijven ook te maken hebben met onwettige arbeidsomstandigheden. Meestal hebben ze echter niet de kennis om deze kwesties aan te kaarten. “Buitenlanders maken gebruik van de taalbarrière als we in gesprek willen over arbeidsomstandigheden en onrechtmatig ontslag van werknemers”, zegt Maoneka.

Gareth Makaripe, die op een tijdelijk contract werkt bij de bakkerij Msasa in Harare, een bakkerij in Chinese handen, neemt het woord ‘onmenselijk’ in de mond als het gaat om de behandeling van werknemers. “Deze mensen zijn slavendrijvers en ze gebruiken angst om mensen te intimideren. We moeten ‘s nachts werken zonder fatsoenlijke bedrijfskleding: geen handschoenen, schoenen of overalls. En mensen worden uitgescholden om kleine dingen.”