Van zondebok naar sleutelfiguur: traditionele genezers moeten helpen bij strijd tegen ebola

Ebola werd Sierra Leone binnengebracht door traditionele geneeskunde. Een bekende ‘herbalist’ uit Sokoma, een dorp aan de oostgrens van het land, claimde speciale krachten te hebben om de ziekte te genezen. Toen mensen vanuit Guinea naar haar kwamen om genezen te worden, raakte ze zelf besmet, en stierf ze even later. Tijdens haar traditionele begrafenis verspreidde de ziekte zich tussen de honderden aanwezigen.

Sinds de ebola-uitbraak in maart 2014 geraakten in Sierra Leone al 12.859 mensen besmet en maakte de ziekte al 3912 doden. Tegen het begin van 2015 leek de crisis min of meer bedwongen, maar een herleving in juni zette de regering ertoe aan een uitgaansverbod van 21 dagen in te stellen in twee noordelijke districten van het land.

Traditionele geneesheren werden ervan beschuldigd de crisis te verergeren, dus lijkt het logisch hen zo veel mogelijk buiten het genezingsproces te houden. Het tegengestelde is waar, zegt een recente studie door het Britse Overseas Development Institute (ODI) en het Secure Livelihoods Research Consortium (SLRC). ‘Geneesheren genieten een enorm aanzien in lokale gemeenschappen. Je kan het oneens zijn met hun methodes zo veel je wil, maar als je niet via hen werkt, is het niet verrassend dat je weinig resultaat ziet’, zegt coauteur Richard Mallett.

Een essentieel onderdeel van de gemeenschap

Sierra Leone kent een “meervoudig gezondheidszorgsysteem”: naast officiële districtshospitalen en lokale ziekenhuizen gaan mensen naar traditionele geneesheren en vroedvrouwen. Die spelen nog steeds een belangrijke rol in de samenleving door het tekort aan formele gezondheidsinstellingen in het land. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn er slechts 1,9 artsen, verplegers en vroedkundigen per 10.000 inwoners. Dat is mee het gevolg van de burgeroorlog die het land tot 2002 teisterde.

Geneesheren en medicijnmannen worden gerespecteerd, zelfs door hen die niet in hun methoden geloven.

Mensen kiezen voor traditionele geneeskunde op basis van nabijheid, prijs, traditie en waargenomen doeltreffendheid. Daarbij gaven veel getuigen in het onderzoek aan dat ze in de ziekenhuizen onbeschoft werden behandeld. Geneesheren en medicijnmannen, daarentegen, zitten diep ingeworteld in de gemeenschap en worden gerespecteerd, zelfs door mensen die niet in hun methoden geloven.

De genezers van hun kant lijken bereid om mee te werken met de internationale hulpverleners. Fallah James, hoofd van de traditionele genezers in het Kailahun-district, zei vorig jaar aan het Rode Kruis: ‘Toen ik leerde dat je de ziekte kon krijgen door contact ben ik gestopt patiënten te behandelen. Ik heb mijn collega’s aangeraden hetzelfde te doen, tot we de nodige opleiding en informatie krijgen.’  

Shebora Sheba Gbereh III, de hoogste leider van het district Kaffu Bulom, zei vorige maand dat de hulp van alle genezers en gemeenschapsleiders nodig was om ebola definitief het land uit te krijgen.

Samenwerking is onvermijdelijk

‘Om dergelijke crisissen in de toekomst te vermijden, en om gezondheidszorg in Sierra Leone te verbeteren en moderniseren, is samenwerking met niet-officiële kanalen niet alleen aangewezen, maar zelfs onvermijdelijk,’ zegt Mallett.

‘Het doet er niet toe of wij het blijvend gebruik van oude geneesmethoden juist of fout vinden: feit is dat het gebeurt. Het oplossen van gezondheidsproblemen op lange termijn kan alleen als we begrijpen hoe lokale systemen werken, en waarom mensen bepaalde aanbieders blijven gebruiken.

‘Traditionele genezers hebben zich bewezen.’

Ook Babah Tarawally, Nederlandse journalist en columnist van Sierra Leoonse afkomst, vindt dat we de traditionele geneesheren moeten betrekken bij pogingen om gezondheidszorg in het land te verbeteren. ‘Traditionele genezers waren in de gemeenschap voordat de westerse artsen kwamen. Ze hebben een lange geschiedenis en hebben zich bewezen door hun grondige kennis van de natuur: kruiden, bladeren, dieren enzovoort.’

Samenwerking tussen officiële en niet-officiële instanties is dus belangrijk: traditionele genezers kunnen zeker helpen. ‘De rolverdeling moet duidelijk zijn. Traditionele genezers kunnen bijvoorbeeld beloond worden als ze patiënten meteen naar het ziekenhuis sturen. Artsen kunnen de patiënt dan weer naar de lokale genezer doorverwijzen voor nazorg, nadat de patiënt uit het ziekenhuis is ontslagen.’