Vijfhonderd wijken in Johannesburg afgesloten voor 'ongewenst bezoek'
Chrystelle Carroy
11 juni 2003
(INFOSUD) - Rijke Zuid-Afrikanen proberen zich krampachtig af te schermen van de toenemende criminaliteit in hun land. Daarbij worden soms hele stadswijken gewoon afgesloten voor het publiek. Deze privatisering van de ruimte zorgt voor een afscheiding in het stedelijk landschap en aan situaties die herinneringen oproepen aan de tijd van het apartheidsbewind.
Ik raak moeilijk op mijn werk, klaagt Monica Ntuli, een jonge zwarte vrouw die als dienstmeisje werkt in Saddlebrook, een voorstad ten noordoosten van Johannesburg. Het is een eufemisme voor de hindernissenkoers die ze moet afleggen om bij haar baas te raken. De collectieve taxi brengt haar op enkele kilometer afstand van de woonwijk, zodat ze nog een uur moet stappen over braakliggend terrein. Monica kan Saddlebrook niet zomaar binnenlopen. Ze moet net als alle bewoners en vaste personeelsleden een kaart voorleggen die is afgeleverd door de bewonersvereniging. Dit kostbare document, met haar foto en het nummer van haar identiteitskaart, is de sleutel tot de wijk. Monica heeft geen andere keuze dan op haar werkplek te blijven logeren. Alleen op feestdagen kan ze haar familie bezoeken. Die arbeidsomstandigheden doen wel heel sterk denken aan de situatie van migrerende arbeiders tijdens de periode van de apartheid, die voortdurend hun ‘dompas’ op zak moesten hebben - een boekje om de bewegingen van de zwarte bevolking te controleren.
Bezoekers kunnen de wijk alleen maar in wanneer hun gastheer hun komst telefonisch meldt aan de bewakers. Dan noteren de veiligheidsagenten netjes de gegevens van de nummerplaat van zijn voertuig, zijn naam en het tijdstip van het bezoek in een schrift. Voetgangers moeten zich laten afhalen door de persoon die ze bezoeken. De schaarse voorbijgangers worden regelmatig gecontroleerd door de bewakers, die 24 uur op 24 patrouilleren door de nette straten van Saddlebrook. Elke ‘vreemde’ persoon is verdacht. Werklui die een karwei komen opknappen, moeten hun identiteitspapieren afgeven wanneer zij de hekken van Saddlebrook binnentreden. Pas bij hun vertrek krijgen ze die terug. De wijk wil met alle mogelijke middelen de stroom bezoekers beperken. Hoewel Saddlebrook 135 hectaren groot is, mag er geen buurtwinkel de deuren openen. De directeur van de bewonersvereniging Vic Mitchell is onverbiddelijk: Wij willen geen mensen van buiten de wijk aantrekken.
Hoewel de hele voorstad wordt omsloten door een afsluiting, met elektrische draden erbovenop, gaat ook elke villa nog eens schuil achter dikke tralies. Alle ruimte in Saddlebrook is privé-eigendom, elk stukje straat behoort toe aan de aanpalende residentie. De bewoners voelen zich dan ook natuurlijk gerechtigd om hun eigen wetten op te stellen, daarbij gedreven door de gezamenlijke doelstelling om zich af te schermen van ongewenste personen. Zo hopen ze zich te kunnen beschermen tegen autodiefstal en andere inbraken. Johannesburg staat bekend als één van de gevaarlijkste steden ter wereld. Op drie jaar tijd is hier maar één inbraak geweest, stelt Vic Mitchell niet zonder enige trots. Hij is belast met de veiligheid en het onderhoud van de gebouwen. Maar de bewoners betalen een hoge prijs voor dit gevoel van veiligheid: meer dan 1000 rand (ongeveer 104 euro) per maand - of meer dan wat de helft van alle gezinnen in Zuid-Afrika per maand hebben om van te leven.
De wijk Saddlebrook, opgetrokken in 1998, is absoluut geen uitzondering. Sinds het begin van de jaren 1990, toen Zuid-Afrika overstapte op een democratisch bestuur, zijn in verschillende welvarende voorsteden dergelijke nieuwe stedelijke bolwerken als paddestoelen uit de grond geschoten. In Johannesburg alleen al zijn er vijfhonderd wijken die hun straten voor het publiek hebben afgesloten. Na decennia van systematische rassenscheiding ontstaan er zo weer nieuwe afscheidingen in het stedelijke Zuid-Afrikaanse landschap.
De trend stuit hier en daar op protest, vooral dan van automobilisten die er een poging in zien om hun vrije doorgang af te snijden. Het stadsbestuur van Johannesburg heeft nu ook enkele regels uitgevaardigd om de uitbreiding van afgesloten gemeenschappen aan banden te leggen. Maar die hervorming heeft geen gevolgen voor Saddlebrook omdat de wijk volledig privé-terrein is, in tegenstelling tot de andere wijken die openbare wegen afsluiten die tot de gemeente behoren. Vic Mitchell maakt zich dan ook geen zorgen: Ze zullen ons niet kunnen verhinderen onze wegen af te sluiten.