Wie de geschiedenis verwoest, vernietigt de toekomst

IS plundert Syrische kunstschatten en verwoest eeuwenoude tempels en kloosters, maar archeologische sites worden ook vernield tijdens bombardementen… In het nieuws lijkt het maar sporadisch voor te komen, maar in realiteit lijdt het culturele erfgoed in Syrië dagelijks onder de gevolgen van de burgeroorlog.

Zowel landtroepen als luchtmachten verwoesten archeologische sites of gebruiken ze als militaire basis. In de historische stad Palmyra overleefden een hoop gebouwen de bezetting door IS niet.

Culturele rechten

‘Syriërs die werden vermoord in de ruïnes van Palmyra, zoals archeoloog Khaled Al Assad, herinneren ons eraan dat we als mens niet alleen uit vlees en bloed bestaan, maar dat we ook waarden belichamen die we moeten doorgeven, en velen zijn gestorven terwijl ze die waarden verdedigden’, verklaarde Irina Bokova, Algemeen Directeur van Unesco, in The Huffington Post.  

In oorlogen en conflicten is het verwoesten van cultureel erfgoed een tactiek als elke andere.

Dat we die waarden kunnen doorgeven is volgens Unesco een cultureel recht, maar in oorlogen en conflicten is het verwoesten van cultureel erfgoed een tactiek als elke andere. Ook IS beseft maar al te goed dat wanneer je een volk zijn geschiedenis verwoest, je het ook zijn identiteit en toekomst afneemt .

Speciaal Rapporteur van de Verenigde Naties inzake Culturele Rechten, Karima Bennoune: ‘We moeten goed begrijpen dat ons cultureel erfgoed wordt aangevallen. Toen mausoleums – maar ook oude islamitische manuscripten – werden verwoest door gewapende groepen tijdens de bezetting in het noorden van Mali in 2012, werden er verschillende vormen van culturele praktijken aangevallen, ook muzikale en religieuze activiteiten.’

Ook de aanslagen in Parijs zijn hier een voorbeeld van. De kamikazes hadden hun doelen zorgvuldig uitgekozen: een concert in de Bataclan, toeristen op terrasjes. Ook de poging om een bom in het Stade de France te laten ontploffen, was een aanval op een aspect van wat je “westerse cultuur” zou kunnen noemen.

Bennoune vindt het vooral belangrijk dat de professionals die zich “aan het front” begeven, worden beschermd. ‘We moeten ervoor zorgen dat ze voldoende middelen krijgen om hun werk uit te voeren en hen asiel verlenen als het nodig is,’ stelt Bennoune.  ‘Meer nog, we moeten hulde brengen aan de gewone mensen die hun cultureel erfgoed verdedigen.’

Illegale handel

Unesco probeert al jaren oplossingen te vinden voor deze problematiek , maar over die maatregelen gaan ook kritische stemmen op. Professor Joachim Bretscheider (UGent en KU Leuven) voerde tot 2011 opgravingen uit in het Syrische Tell Tweini:

‘Sinds 2011 kunnen er in de hele regio geen opgravingen meer worden uitgevoerd. De oorlog is een groot drama voor het culturele bestand en de archeologie. Niet alleen door de verwoestingen, maar ook door de internationale, illegale handel in Syrië en Irak. Irak krijgt al sinds de Eerste Golfoorlog te maken met enorme plunderingen. In het Nationale Museum van Bagdad zijn misschien een groot deel van de artefacten teruggekomen, maar lang niet alles is terecht.’

‘De maatregelen van Unesco zijn noodzakelijk, maar hebben niets met de realiteit te maken.’

‘De maatregelen van Unesco zijn noodzakelijk, maar maken in de realiteit nog te weinig het verschil. Veel transacties zijn niet zichtbaar, we kunnen ze enkel bij toeval onderscheppen en zien dus maar een klein percentage van de realiteit. Grote musea mogen geen vondststukken meer kopen, maar verzamelaars in de Aziatische landen, bijvoorbeeld, doen dat nog wel’, aldus Bretschneider.

Unesco

In Berlijn zaten van 2 tot 4 juni allerhande experts rond de tafel om de toekomst en bescherming van het cultureel erfgoed in Syrië te bespreken. De conferentie, georganiseerd door Unesco en Duitsland, bestond uit archeologen, antropologen, experts inzake monumentenbescherming, architecten en stedenbouwkundigen. Onder hen waren vertegenwoordigers van het Syrische Antiquiteitenbestuur en andere wetenschappers die in Syrië werken.

De experts deden praktische voorstellen om de schade van de oorlog te beperken. Uitvoerige karteringen en inventariseringen kunnen helpen om de reconstructie achteraf vlotter te laten verlopen, legale en institutionele raamwerken maken het mogelijk om de vernielers te vervolgen, maar ook meer aandacht voor communicatie en bewustzijnsvorming is belangrijk.

Herstellingsplannen voor na het conflict werden besproken, denk maar aan de 3D-plannen die voor de IS-bezetting werden gemaakt om de Tempel van Baal-Shamin in Palmyra later te kunnen reconstrueren. De experts loofden ook het werk dat tot nu toe door lokale en internationale actoren werd uitgevoerd.

Vlaanderen

Vlaanderen geeft financiële steun aan de bescherming van het Syrische erfgoed.

Ook Vlaanderen steunt Unesco’s initiatieven en geeft financiële steun aan de bescherming van het Syrische erfgoed. Donderdag en vrijdag (9-10 juni) slaan Unesco, de Europese Unie en de Vlaamse Overheid de handen in elkaar en organiseren ze de conferentie Cultural diversity under Attack: Protecting Heritage for Peace in Brussel.

De organisatoren hopen daarmee het bewustzijn over de problematiek te vergroten. Volgens Unesco zouden herstelde tradities en erfgoed in conflictgebieden op hun beurt het herstellen van de veiligheid en de vrede gemakkelijker kunnen maken.