Zuid-Afrika is niet langer de toegangspoort tot het continent

In 2003 werd Zuid-Afrika lid van de IBSA-groep (India, Brazilië en Zuid-Afrika) en zeven jaar later trad het land toe tot het blok van landen dat nu bekend staat als BRICS (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika). Economen hebben voorspeld dat de dynamische groei van de BRICS-landen zal leiden tot een verschuiving van de economische macht naar de ontwikkelingslanden.

Zuid-Afrika, het meest ontwikkelde land van Afrika, biedt de infrastructuur en diensten om de regio te ontsluiten, zeggen zij.

Het Internationaal Monetair Fonds voorspelt voor 2012 een gemiddelde groei van 6 procent voor Afrika ten zuiden van de Sahara. Landen als Angola halen een groei van het bruto binnenlands product (bbp) die bijna het dubbele is van dat percentage. Afrika wordt door velen dan ook gezien als investeringsbestemming van het decennium.

Groeitraject

De Afrikaanse bevolking van iets meer dan een miljard mensen verbleekt bij die van Azië, dat 3,8 miljard inwoners telt. Maar de Afrikaanse markt is nog grotendeels onontgonnen en veel landen zitten in een stevig groeitraject.

Zuid-Afrika zou een logische eerste aanspreekpunt zijn voor investeerders. Maar regionale experts die deze maand bijeenkwamen voor een forum over het Zuid-Afrikaanse handelsbeleid, georganiseerd door het African Institute for International Affairs (Saiia), zetten vraagtekens bij dat concept.

“Ja, Zuid-Afrika vertegenwoordigt het continent in de G20 (het blok ontwikkelingslanden), maar dat is het punt niet “, zei Peter Draper, onderzoeker van Saiia. “Als een poort een aandrijfriem moet zijn tussen wereldwijde en regionale markten en productiefaciliteiten, moet de vraag gesteld worden of Zuid-Afrika met zijn fysieke en materiele infrastructuur de verbindende functie kan vervullen tussen Afrika en de rest van de wereld.”

Het antwoord op die vraag is niet eenduidig ‘ja’. “De noodzaak om mineralen van het Centraal-Afrikaanse plateau naar de havens te vervoeren, via de goede Zuid-Afrikaanse infrastructuur, heeft Zuid-Afrika tot belangrijk transportknooppunt gemaakt”, zei Draper. “Maar Zuid-Afrika heeft, in geografisch opzicht, geen optimale ligging en sommige traditionele voordelen eroderen snel.”

Nairobi

Plaatsen zoals de provincie Gauteng of de kuststad Kaapstad zijn niet langer automatisch de voorkeursplaatsen van multinationals die het continent willen veroveren. Dat komt niet alleen omdat Zuid-Afrika relatief ver verwijderd ligt van de Afrikaanse markten. Multinational General Electric koos kort geleden voor Nairobi als uitvalsbasis voor Afrika ten zuiden van de Sahara. Bedrijven als Coca Cola, Nestlé en Heineken deden dat al eerder. Het besluit van General Electric zou deels ingegeven zijn door het onvoorspelbare beleid in Zuid-Afrika.

“Dat doet de vraag rijzen in hoeverre buitenlandse bedrijven Zuid-Afrika zullen blijven gebruiken als toegang tot het continent”, zei Draper. De dichtbevolkte regio’s in West-Afrika – en niet in Zuid-Afrika – zullen volgens hem de toekomstige groei op het continent aandrijven.

Volgens Dianna Games, ceo van consultancybedrijf Afrika@Work, heeft Zuid-Afrika zich met het toegangspoortconcept wereldwijd gepositioneerd. “Maar het idee dat Zuid-Afrika de enige poort tot het continent is, wordt niet noodzakelijk gedeeld door de rest van Afrika.”

“Vergeleken met andere Afrikaanse regio’s en landen, verliest Zuid-Afrika terrein op veel gebieden. Dat betekent niet dat andere Afrikaanse landen nu in een betere positie zitten, maar de realiteit is dat hun markten in de lift zitten, terwijl Zuid-Afrika afglijdt.”

India en China

Zuid-Afrika, dat helemaal onderaan het continent ligt, moet progressieve strategieën inzetten om investeringen te blijven trekken, zegt Games. “Investeerders gaan direct naar andere Afrikaanse markten, omdat ze dat kunnen. De Zuid-Afrikaanse regering maakt zich te weinig zorgen over de Zuid-Afrikaanse concurrentiepositie.”

De Zuid-Afrikaanse haven van Durban is een van de duurste in de wereld, zei Games. Met de rehabilitatie van de oost- en westkusten van Afrika, zoeken sommige bedrijven aantrekkelijker exportroutes en de handelspatronen in de regio beginnen al te veranderen. Durban zal na verloop van tijd een van de vele havens worden voor de overslag van regionale producten en niet meer de belangrijkste haven zijn, zei Games.

“Investeerders maken zich ook zorgen over het huidige overheidsbeleid, inclusief de afgenomen economische vrijheid en persvrijheid. Zuid-Afrika verliest zijn status als uitzondering in Afrika en sommigen zien een neerwaartse trend, terwijl andere economieën zich snel versterken.

In dit vacuüm zijn China en India al lange tijd bezig hun bilaterale relaties met de meeste Afrikaanse landen aan te halen. En Portugeessprekend Afrika, met name Angola, is voor Brazilië de toegangspoort tot het continent.

“Voor de honderden mijnbouwbedrijven en meer dan achthonderd olie- en gasbedrijven die in Afrika opereren, wordt het toegangspoortconcept minder belangrijk. Veel van deze bedrijven opereren vanuit hun gastland en zetten geen hoofdkantoor op in Afrika. Er gaat veel aandacht uit naar BRICS, en niet naar Afrikaanse landen. Maar BRICS kan minder belangrijk worden “, zei Games.