Gedachten bij de 70ste verjaardag van de Chinese Volksrepubliek
“‘Over 70 jaar Hemelse Vrede’
Vandaag is het exact zeventig jaar geleden dat Mao Zedong van op de Poort van de Hemelse Vrede de Volksrepubliek China uitriep. In Beijing en andere Chinese steden wordt die verjaardag uitbundig herdacht. MO* blikt even terug en vooruit.
Orihara1 (CC BY-SA 4.0)
Er valt heel wat te vieren
Om te beginnen maakte de Communistische Partij van China (CPC) een einde aan decennia van chaos en geweld. Tot 1949 was China het toneel van lokale krijgsheren, burgeroorlog en een Japanse invasie die de bevolking aan willekeurig geweld onderwierp. De realiteit van die prerevolutionaire periode speelt voor elke Chinees een rol in de evaluatie van de Volksrepubliek.
Dankzij hervormingen van Deng Xiaping is bijna de volledige Chinese bevolking uit de armoede geraakt
De CPC tilde, vooral dankzij de hervormingen van Deng Xiaoping, bijna de volledige Chinese bevolking uit de armoede – sinds 1978 zou het gaan om 770 miljoen mensen. Dat is wellicht haar voornaamste verdienste. Daarin speelde ook mee dat de partij eind de jaren zeventig de éénkindpolitiek oplegde, waardoor de bevolkingsgroei werd afgeremd. Zoniet zou China in plaats van de huidige 1,4 miljard Chinezen meer dan 2 miljard inwoners tellen. De levensverwachting steeg van 35 jaar in 1949 naar de huidige 77 jaar.
De CPC schonk de wereld het goedkope zonnepaneel. Uiteraard gebeurde het meeste fundamentele onderzoek naar zonne-energie in westerse landen. Maar zonder de Chinese inbreng zouden zonnepanelen, volgens de Belgische specialist Pierre Verlinden, wellicht drie maal zo duur zijn gebleven. Het is waarschijnlijk dat er nog nieuwe groene en andere technologische innovaties uit China komen.
De donkere kanten
Negatief is de onderdrukking van de mensenrechten en het gebrek aan persoonlijke vrijheden. Het klassieke argument dat de Aziaten andere waarden hebben, overtuigt niet. Waarom moesten de massale manifestaties op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989 dan bloedig onderdrukt worden? Waarom zou Beijing anders een miljoen Oeigoeren onder dwang moeten “heropvoeden”? Waarom zou het protest in Hongkong al maanden duren? Waarom zou de Taiwanese bevolking bij de presidentsverkiezingen volgend jaar wellicht opnieuw voor een kandidaat kiezen die pro-democratie is?
George Orwell had voor zijn boek 1984 inspiratie kunnen opdoen in het huidige China
De digitale technologie laat de Chinese autoriteiten overigens toe om de controle op Chinese burgers verder te perfectioneren. Intussen is de app Xuexi Qiangguo (“Studeer om het land aan te sterken”) de meest geraadpleegde app van het land: het is een instrument om het denken van Xi Jinping te leren kennen, en hoe actiever je erop bent, hoe meer punten je verdient. George Orwell had voor zijn boek 1984 inspiratie kunnen opdoen in het huidige China.
Daarnaast heeft het autoritaire bestuursmodel van de CPC voordelen – er kan snel beslist worden – maar vooral ook grote nadelen. Als de leider het fout voor heeft, dreigen er rampen.
Omdat Mao geen benul had van economie, en niemand hem durfde tegenspreken, leidde de Grote Sprong Voorwaarts tot de grootste hongersnood in de geschiedenis. Met de Culturele Revolutie stortte hij zijn land in chaos om zijn vijanden uit te schakelen. Xi Jinping versterkt nu — door het opnieuw aanzwengelen van de personencultus en het opheffen van termijnlimieten — de riskante en rigide kanten van het model. Tussen 2000 en 2010 was er meer speelruimte voor media en ngo’s.
Een derde negatief element, deels de keerzijde van de economische ontwikkeling, is de immense milieuvervuiling. Maar ook hier moet erkend worden dat het land probeert dat snel te verhelpen.
Soepelheid en wijsheid vereist
De toekomst zal uitwijzen hoe het evolueert. Zullen de positieve kenmerken zich doorzetten, of prononceren de negatieve kenmerken zich? Ook voor de internationale gemeenschap is het afwachten.
China kan een uiterst belangrijke rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. De wereld moet hopen dat het die rol effectief opneemt
Enerzijds kan je er moeilijk tegen zijn dat het volkrijkste land ter wereld weer een serieuze stem heeft op het wereldtoneel, en ook meer en meer zijn verantwoordelijkheid opneemt bij het oplossen van globale problemen. China kan een uiterst belangrijke rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. De wereld moet hopen dat het die rol in eigen land, en in het buitenland – via zijn Gordel-en Weg Initiatief — effectief opneemt.
Anderzijds rijst de vraag of de opkomst van China vreedzaam zal verlopen. China is bijzonder gevoelig voor elke inmenging in het moederland: Tibet, Xinjiang, Hongkong, maar ook Taiwan en de Zuid-Chinese zee. Daar kan geweld van komen. Zijn groeiende nadruk op centrale sturing met geen ruimte voor afwijkingen en geen soepelheid, en zijn neiging naar een meer autoritair bestuur, maken het moeilijk. Het pragmatisme waarmee China destijds zijn hervormingen doorvoerde, zou botsingen kunnen helpen voorkomen. Zoals het experimenten met speciale economische zones toeliet, zou het ook experimenten met speciale bestuurlijke zones – een land, twee systemen – echt kunnen tolereren.
De grote vraag is of de bestaande supermacht, de Verenigde Staten, zal kunnen leven met een China dat zijn voet naast hen zet. Dat is aangewezen want elke poging om de verdere Chinese ontwikkeling te beletten, zal verworpen worden.
Dan gaat de EU hier verstandiger mee om door te erkennen dat haar relatie met China gelaagd is: soms partner, soms een economische concurrent, soms strategische tegenstander die een ander model promoot. De wijsheid zal hoe dan ook van twee kanten moeten komen.