“‘‘Achter de groene transitie schuilt een schrijnende realiteit’’

Kolwezi: het kloppende hart van de groene paradox

In het zuidoosten van de DR, in de provincie Lualaba, ligt Kolwezi – de “wereldhoofdstad van kobalt”. In deze regio verraden kleurrijke, glinsterende stenen waarover je loopt de rijkdom van de bodem. Strategische mineralen liggen er letterlijk voor het rapen. De stad is bovenop de aders met kostbare ertsen en mineralen gebouwd.

De scheuren in de muren van gebouwen in het centrum getuigen van de ondergrondse explosies in mijnbouwgalerijen. Door de hoge prijzen van kobalt op de wereldmarkt, heerst er een ware kobaltkoorts. Achter de glans en verblinding van rijkdom schuilt een harde realiteit.

Overleven in instabiele mijnschachten

De lokale vakbond CSC-Congo waarmee WSM en het ACV samenwerken, neemt initiatieven om artisanale mijnwerkers – de zogenaamde “creuseurs” – te organiseren, hen te vertegenwoordigen en hun rechten en die van hun kinderen te verdedigen. Wie niet wegkijkt, zou de beelden moeten kennen: mannen, vrouwen en zelfs kinderen die onder levensgevaarlijke omstandigheden koper en kobalt delven in zelf gegraven, smalle, instabiele schachten waarin ze bij hevige regenval of instorting levend begraven dreigen te worden.

De regio trekt duizenden interne migranten aan, die zich vestigen in geïmproviseerde kampen rond de mijnsites. De kampen zijn nog het best te vergelijken met de 19de eeuwse goudzoekerskampen in Noord-Amerika. Volgens CSC-Congo werken in Kolwezi en omgeving ongeveer 100.000 mensen in formele, industriële mijnen. Daartegenover staan naar schatting 400.000 informele mijnwerkers, die zonder bescherming of rechten hun brood proberen te verdienen.

Het coöperatieve systeem, waarbij mijnwerkers in groepen samenwerken onder leiding van een bemiddelaar, heeft de ergste vormen van onveiligheid verminderd. Toch blijven de werkomstandigheden mensonwaardig en het inkomen schokkend laag: gemiddeld zo’n 2 dollar per dag voor extreem zwaar werk. En zelfs dat bedrag is onzeker, want de opkopers gebruiken onbetrouwbare weegschalen en schatten de mineraalinhoud van het erts vaak bewust te laag in. De mijnwerkers zelf hebben geen onderhandelingsmacht. Wie niet verkoopt, eet niet.

Multinationals kijken weg

Driekwart van de mijnbedrijven bevindt zich in de voormalige provincie Katanga. Hier worden de meeste formele jobs gecreëerd, maar ook hier zijn de verschillen groot. Volgens lokale vakbondsvertegenwoordigers zijn er een aantal bedrijven waar de sociale dialoog, een verplichting volgens de Congolese mijnwetgeving, goed verloopt en de werkomstandigheden en lonen aanvaardbaar zijn. Maar vier op de vijf concessies zijn in handen van Chinese bedrijven, die geen traditie hebben van sociaal overleg. Hier blijven de lonen laag, nauwelijks meer dan het wettelijke minimum dat onvoldoende is om van te leven in een stad als Kolwezi, waar de levenskosten hoog zijn.

De mijnbouwbedrijven beweren dat hun grondstoffen en producten vrij zijn van kinderarbeid en grove schendingen van mensenrechten. Een kleine minderheid van de industriële bedrijven slaagt erin om zijn productieketen af te sluiten voor productie uit artisanale mijnbouw. Maar dat is niet de regel. Zowat 30 procent van de kobaltproductie wordt aangeleverd door artisanale mijnbouw én komt al dan niet via een omweg toch terecht in de toeleveringsketens van de multinationals.

Er zijn al pogingen geweest en zelfs wetgeving gestemd om de kleinschalige en artisanale mijnbouw wettelijk te omkaderen en het werk te formaliseren. Maar de resultaten daarvan blijven vooralsnog heel bescheiden.

Wat de situatie nog complexer maakt, is de betrokkenheid van Congolese politici en hoge ambtenaren – of hun families – die achter de schermen mee profiteren van het systeem. Het maakt het zo goed als onmogelijk om de regels effectief toe te passen.

Kolwezi is het kloppend hart van onze groene transitie – maar ook van een schrijnende paradox.

Veranker de transitie in mensenrechten en milieunormen

Terwijl de wereld haar afhankelijkheid van fossiele brandstoffen wil afbouwen, worden de grondstoffen voor die transitie gewonnen in omstandigheden die allesbehalve duurzaam zijn. Een rechtvaardige energietransitie vereist méér dan technologische innovatie: ze vraagt om sociale rechtvaardigheid, transparantie en internationale verantwoordelijkheid.

CSC-Congo en andere middenveldorganisaties proberen ter plaatse meer werknemers te organiseren en hun rechten te verdedigen. Ze werken ook over de grenzen heen samen en strijden om overheden en bedrijven onder druk te zetten om systematische mensenrechtenschendingen een halt toe te roepen.

Een stevige wetgeving over de zorgplicht van bedrijven, die ook afdwingbaar wordt gemaakt voor import uit derde landen zou een verschil kunnen maken. Ze zou lokale en internationale vakbonden en middenveld een hefboom bieden om misbruiken niet alleen aan te klagen maar om ook antwoorden en oplossingen af te dwingen.

Jammer genoeg heeft het Europees parlement net gestemd om de vorig jaar pas goedgekeurde EU-richtlijnen al weer af te zwakken. Een gemiste kans voor Europa en een vrijgeleide voor multinationals om uitbuiting en milieuschade te negeren.