‘Is België wel bereid om zijn koloniale verleden onder ogen te zien?’

Dat de Congocommissie zou falen, was geen verrassing voor Pauline Malenga Mwanga, Lieven Miguel Kandolo en Randy Kalemba van de Congolese Kring. De commissie kwam er immers door politiek opportunisme van de beleidsmakers. Het wordt dan ook tijd dat België de fouten en misdaden die hebben plaatsgevonden tijdens het kolonialisme erkent.

In 2013 werd de Black Lives Matter-beweging (BLM) opgericht als een reactie op de vrijspraak van een witte agent die de 17-jarige Trayvon Martin had gedood. Deze gebeurtenis veroorzaakte een golf van verontwaardiging over het gebrek aan gerechtigheid en de voortdurende discriminatie en geweld tegen zwarte gemeenschappen in de Verenigde Staten.

Maar het was pas in 2020 dat de BLM-beweging hernieuwde kracht kreeg na de dood van George Floyd, ook door toedoen van de politie. Zijn laatste woorden, ‘I can’t breathe’, werden een krachtig symbool van de onrechtvaardigheid en het lijden dat zwarte mensen in Amerika en daarbuiten ervaren. Deze gebeurtenis zette een wereldwijde beweging in gang, waarbij miljoenen mensen de straat opgingen om te protesteren tegen racisme, politiegeweld en systemische ongelijkheid.

BLM groeide uit tot een mondiaal fenomeen, waarbij mensen van alle achtergronden solidariteit toonden en opriepen tot verandering. In België heeft dit geleid tot een herbeoordeling van het koloniale verleden, met name de gruweldaden begaan tijdens de Belgische kolonisatie van Congo onder Leopold II en later onder de Belgische overheid.

Deze kwesties hebben verschillende protestbewegingen in België aangewakkerd, waarbij standbeelden van Leopold II werden beklad met rode verf als symbool van het bloed dat aan zijn handen kleeft door de misdaden tijdens het koloniale tijdperk.

Het ontstaan van de Congocommissie

De opkomst van de BLM-beweging heeft niet alleen de roep om gerechtigheid en gelijkheid versterkt, maar ook wereldwijd een dialoog op gang gebracht over racisme, kolonialisme en de dringende noodzaak om deze systemen van onderdrukking en ongelijkheid aan te pakken. Het is in deze context dat de Congocommissie in december 2020 werd opgericht.

De mislukte Congocommissie is de zoveelste zweepslag uitgedeeld door de Belgische staat.

Toenmalig Kamervoorzitter Patrick Dewael (Open Vld) greep het momentum aan om de Waarheids- en Verzoeningscommissie op te richten, beter bekend als de Congocommissie. De commissie had tot doel alle aspecten van het Belgische koloniale verleden in Congo te onderzoeken om te komen tot aanbevelingen die moesten leiden tot verzoening en herstel.

Meer dan twee jaar lang boog de Kamercommissie zich over haar koloniale verleden, maar binnen de Vivaldi-meerderheid was er geen consensus om over de 128 aanbevelingen te stemmen, waardoor de commissie zonder enig succes werd afgesloten. Vandaag dreigt de inhoud van het rapport nooit gepubliceerd te worden.

Na de mislukte Lumumbacommissie, waarbij de Belgische staat er niet in slaagde zijn (volledige) verantwoordelijkheid te erkennen voor de moorden op Patrice Lumumba, Maurice Mpolo en Joseph Okito, en gezien de nonchalance waarmee het koloniale verleden binnen het onderwijs wordt behandeld, samen met de nog steeds ontbrekende excuses aan de Congolezen, is de mislukte Congocommissie dan ook de zoveelste zweepslag uitgedeeld door de Belgische staat.

Het falen van de Congocommissie komt niet als een verrassing, omdat het initiatief van de Belgische overheid om deze op te richten niet werd genomen uit een intrinsieke morele overtuiging, maar eerder als een reactie op de wereldwijde druk van de BLM-beweging, wat het politieke opportunisme van Belgische beleidsmakers blootlegt.

Dit alleen al zendt een verkeerd signaal uit over de intenties achter de commissie. De vraag die we ons hierbij stellen, is of België überhaupt bereid is om zijn koloniale verleden onder ogen te zien.

Het is frustrerend om te zien hoe ons erfgoed en onze geschiedenis worden gemanipuleerd vanuit opportunisme en politieke overwegingen.

Ook de start van de congocommissie heeft voor controverse gezorgd, omdat de Congolese diaspora-organisaties niet werden betrokken bij de selectie van de expertengroep. Het zich richten op individuen van Congolese afkomst zou de reden hiervoor zijn. Helaas is dat een foute redenering, omdat de diaspora-organisaties een belangrijke rol spelen bij het overbruggen van de kloof tussen de Congolese gemeenschap en verschillende Belgische instellingen.

Tijdens de werkzaamheden van de Congocommissie was er ook een gebrek aan transparantie. De Congolese gemeenschap werd niet voldoende geïnformeerd over wat er achter gesloten deuren plaatsvond. Dit heeft het gevoel van machteloosheid binnen de Congolese gemeenschap versterkt, vooral toen de aanbevelingen van de commissie werden verworpen. Het is frustrerend om te zien hoe ons erfgoed en onze geschiedenis worden gemanipuleerd vanuit opportunistische en politieke overwegingen.

Een verhaal van continuïteit

Het koloniale regime in Congo werd gekenmerkt door uitbuiting, onderdrukking en grove schendingen van de mensenrechten. De koloniale overheersing heeft diepgaande en langdurige gevolgen gehad voor de Congolese samenleving, resulterend in een complexe erfenis van trauma’s, sociaal-economische ongelijkheid en politieke instabiliteit.

Net zoals tijdens het koloniale tijdperk, waarin de Belgen beslissingen namen die grote invloed hadden op de levens van de Congolezen zonder hun inspraak of toestemming, lijkt de Congocommissie opnieuw een situatie te creëren waarin degenen die het meest getroffen zijn door het koloniale verleden niet voldoende worden gehoord of betrokken bij het proces van rechtvaardigheid en verzoening.

De erfenis van het kolonialisme leeft nog steeds voort in de structuren en de mentaliteit van de hedendaagse samenleving.

Onze teleurstelling werd alleen maar groter toen bleek dat het falen van de Congocommissie deels te wijten was aan schadeclaims die herhaaldelijk door juristen als ongegrond werden bestempeld. Sommige partijen waren bijvoorbeeld terughoudend om officiële excuses van de Kamer van Volksvertegenwoordigers te steunen, uit angst dat dit zou leiden tot eisen voor herstelbetalingen.

Dit discours schetst opnieuw een beeld van Congolezen als geldzuchtig, wat diep kwetsend en misleidend is. Dit voorval bevestigt een diepgewortelde neiging van koloniale machten om zichzelf centraal te stellen en hun eigen perspectieven en belangen voorop te stellen, terwijl ze de stemmen en ervaringen marginaliseren van de slachtoffers van hun daden.

Dit gebrek aan inclusiviteit en empathie ondermijnt niet alleen de geloofwaardigheid en legitimiteit van de Congocommissie, maar herinnert ons er ook aan dat de erfenis van het kolonialisme nog steeds voortleeft in de structuren en de mentaliteit van de hedendaagse samenleving.

Het belang van geschiedenislessen

In de nasleep van de BLM-beweging werd in 2020 aangekondigd dat leerlingen die afstuderen van het secundair onderwijs in Vlaanderen een “basiskennis” moeten hebben van de koloniale geschiedenis van België. Het is werkelijk verbijsterend dat een van de grootste voormalige Europese koloniale mogendheden van mening is dat de verschrikkingen die hebben plaatsgevonden in haar voormalige kolonie slechts oppervlakkig in geschiedenislessen moeten worden behandeld. Het is ronduit absurd dat de koloniale geschiedenis van België pas zestig jaar na de onafhankelijkheid van Congo voor het eerst expliciet werd vermeld in een ontwerptekst van de eindtermen.

De bevindingen van de Congocommissie kunnen dienen als bronnenmateriaal voor het ontwikkelen van lesmateriaal dat een nauwkeuriger en vollediger beeld geeft van de koloniale geschiedenis van België.

Vandaag staan de begrippen imperialisme, (neo)kolonialisme en dekolonisatie in de eindtermen geschiedenis van de derde graad secundair onderwijs. Het is echter niet verplicht om ze te behandelen. Dit betekent dat scholen de vrijheid hebben om deze cruciale onderwerpen te negeren.

Hoewel veel leerkrachten Congo behandelen, doen sommigen dat minimaal of slechts in relatie tot het westerse imperialisme, wat resulteert in een zeer beperkte kennis over het koloniale verleden van België.

De bevindingen van de Congocommissie kunnen dienen als bronmateriaal voor de ontwikkeling van lesmateriaal dat een nauwkeuriger en vollediger beeld geeft van de koloniale geschiedenis van België. Door de bevindingen van de commissie op te nemen in het curriculum erkent België de fouten en misdaden die hebben plaatsgevonden tijdens het koloniale tijdperk en neemt het verantwoordelijkheid op voor de gevolgen daarvan.

Wij weigeren om vast te blijven zitten in een status quo waarin we al minstens een decennium verkeren. Het is noodzakelijk dat deze kwestie, die de Congolese gemeenschap direct aangaat, openbaar wordt besproken.

Dit opiniestuk is geschreven door Pauline Malenga Mwanga, Lieven Miguel Kandolo en Randy Kalemba van de Congolese Kring, een vzw die al enkele jaren actief is om de Congolese gemeenschap te vertegenwoordigen en te ondersteunen op verschillende vlakken in Vlaanderen en in België.