Corruptie triomfeert bij verkiezingen in Guatemala

In augustus weten we wie van de twee Guatemalteekse presidentskandidaten - de voormalige first lady Sandra Torres en de voormalige gevangenisdirecteur Alejandro Giammattei – het land gaat leiden. Rond beiden hangt een sfeer van corruptie, schrijft Naomi Roht-Arriaza, hoogleraar Recht aan de Universiteit van California in de VS.

De twee winnaars van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen komen op 11 augustus tegen elkaar uit in de tweede ronde. Eén verliezer is er nu al: de jarenlange strijd tegen overheidscorruptie.

Zowel Torres, die 25,7 procent van de stemmen kreeg, als Giammattei, die 14 procent haalde, worden beschuldigd van corrupte praktijken. Beiden zouden gelinkt zijn aan machtige Guatemalteekse georganiseerde criminele groepen die betrokken zijn bij drugs- en mensenhandel.

Steekpenningen

Vroeg in de campagne zag het ernaar uit dat anti-corruptiestrijder Thelma Aldana zou winnen. Maar in mei werd zij uit de race gezet door beschuldigingen van financieel mismanagement in de tijd dat ze procureur-generaal was in Guatemala.

Maar er loopt ook onderzoek naar de rechter die de uitspraak deed, omdat hij steekpenningen aangenomen zou hebben. Veel mensen vermoeden dat zijn actie politiek gemotiveerd was. Tussen 2014 en 2018 was Aldana procureur-generaal. Ze werkte in die tijd nauw samen met CICIG, een door de Verenigde Naties gesteund anti-corruptiepanel. Ze protesteerde ook toen president Jimmy Morales eerder dit jaar de hoofdaanklager van CICIG toegang tot het land weigerde.

Sinds de oprichting in 2007, vervolgde CICIG drie voormalige presidenten en tientallen hoge ambtenaren in Guatemala. De beschuldigingen varieerden van witwassen en verduistering tot georganiseerde misdaad.

Zowel Torres als Giammattei willen dat CICIG uit Guatemala verdwijnt. Er wordt niet verwacht dat zij het Centraal-Amerikaanse land uit het moeras van kleptocratie, geweld en extreme armoede halen. Een situatie die ertoe leidt dat duizenden wanhopige Guatemalteken jaarlijks het land ontvluchten.

Geen rechtvaardigheid

Het is niet opmerkelijk dat de volgende president van Guatemala banden zal hebben met de georganiseerde misdaad. Via omkoperij, dwang en dreiging met geweld zijn criminele kartels in de afgelopen twintig jaar geïnfiltreerd in de regering. Uit een onderzoek van CICIG bleek dat de helft van de financiering van politieke partijen afkomstig is van de georganiseerde misdaad en corruptie.

Uit een onderzoek van CICIG blijkt dat de helft van de financiering van politieke partijen afkomstig is van de georganiseerde misdaad en corruptie.

Het gaat niet alleen om de president. Ook in het Guatemalteekse Congres worden omkoopbare parlementsleden het ‘pact van de corrupten’ genoemd.

Zowel de pogingen van CICIG als Aldana’s pogingen om corruptie uit te roeien en een einde te maken aan straffeloosheid, zijn volgens mij essentieel om het land te stabiliseren. Daarom baren deze verkiezingen me zorgen.

Tot haar termijn als procureur-generaal vorig jaar afliep, werkte Aldana aan het versterken van de rechtsstaat in Guatemala. Net als haar voorganger zette ze in op berechting van voormalige hoge militairen die betrokken waren bij bloedbaden tijdens het decennialang durende conflict. In 1996 kwam er een einde aan het conflict waarbij honderdduizenden Guatemalteken om het leven kwamen.

Dit werk kostte haar haar kandidatuur voor het presidentschap en bijna haar leven: Ze ontvluchtte het land in maart, nadat de Amerikaanse autoriteiten haar hadden gewaarschuwd voor samenzweringen om haar te vermoorden.

Duister verleden

Verhalen over corruptie achtervolgen Torres al lange tijd. Ze doet voor de derde keer mee aan de presidentsverkiezingen en is de voormalige secretaris van Sociale Zaken en ex-vrouw van de gearresteerde voormalige Guatemalteekse president Alvaro Colom. Hij werd beschuldigd van het aannemen van 11 miljoen dollar van drugscriminelen in 2007 en wacht nu een zaak af over andere beschuldigingen over corruptie bij een deal over openbaar busvervoer.

Veel mensen geloven dat de aanklagers het onderzoek naar corruptie bewust hebben vertraagd zodat de kandidatuur van Torres toch werd goedgekeurd.

Torres zelf wordt beschuldigd van illegale campagnefinanciering voor haar campagne in 2015. Die beschuldiging had haar kandidatuur kunnen ondermijnen, maar veel mensen geloven dat de aanklagers het onderzoek naar deze corruptie bewust hebben vertraagd zodat de kandidatuur van Torres werd goedgekeurd.

Volgens de Guatemalteekse wet geniet ze nu immuniteit en kan ze niet aangeklaagd worden voor criminele activiteiten totdat ze de verkiezingen verliest of haar termijn heeft uitgezeten.

Gevangenismoorden

Als president zal Torres waarschijnlijk de populaire sociale zekerheidsprogramma’s opnieuw invoeren. Die waren karakteristiek voor de regering van haar ex-man, van 2008 tot 2012. Haar campagne richtte zich vooral op kiezers in arme plattelandsregio’s die doverheidssteun goed kunnen gebruiken.

Torres’ concurrent Alejandro Giammattei, een bondgenoot van de huidige president Morales, is een extreemrechtse voormalige gevangenisdirecteur die banden heeft met oude militaire inlichtingengroepen die betrokken zijn bij illegale activiteiten. Hij was de directeur van gevangenissen waar zeven gevangenen werden vermoord. Giammattei werd uiteindelijk vrijgesproken van betrokkenheid bij de moorden.

Zijn kiezers zijn vooral te vinden in het leger en bij de conservatieve elite in Guatemala. Giammattei doet voor de vierde keer mee aan de presidentsverkiezingen.

Kiemen van verandering

Hoewel de twee belangrijkste kandidaten politieke veteranen zijn en Torres’ partij Nationale Eenheid van de Hoop een meerderheid in het Congres haalde, zijn er ook nieuwe, opkomende krachten op links.

Thelma Cabrera van de Beweging voor de Bevrijding van het Volk, een nieuwe inheemse politieke partij, eindigde op de vierde plaats met iets meer dan 10 procent van de stemmen. Cabrera heeft een Maya-achtergrond en zet zich in voor rechten van de plattelandsbevolking via mensenrechtenorganisatie Codeca. Ze zette voor de verkiezingen in op ‘waardigheid’ en radicale verandering, inclusief een “plurinationale” grondwetgevende vergadering waarin de diversiteit in het land beter weerspiegeld wordt.

Het is een teken dat de inheemse beweging angst oproept bij de machtige elites die Guatemala al tientallen jaren besturen.

Congreskandidaten van haar partij kregen tijdens de campagne te maken met geweld. Dat is een teken dat de inheemse beweging angst oproept bij de machtige elites die Guatemala al tientallen jaren besturen.

Controversiële amnestiewet

Nu Aldana met haar anti-corruptiekruistocht uit de race is en het CICIG vleugellam, zal het parlement naar verwachting proberen er een controversiële amnestiewet door te krijgen.

Die wet moet voormalige militairen beschermen tegen vervolging voor misdaden die begaan zijn tijdens de Guatemalteekse burgeroorlog. Dat zou ook gelden voor de voormalige generaal, Luis Mendoza García die beschuldigd wordt van genocide in de jaren 1980. Hij was sinds 2011 op de vlucht, maar werd tijdens de verkiezingen op 16 juni gearresteerd.

Wie de verkiezingen ook wint in augustus, de sociale problemen in Guatemala zullen diepgeworteld blijven. Dat is slecht nieuws voor Guatemala en dichtbij gelegen landen, inclusief de Verenigde Staten.

Naomi Roht-Arriaza is hoogleraar Recht aan de Universiteit van California in de VS. Bron: The Conversation