De genocide in Rwanda staat niet los van onze koloniale geschiedenis

Hoe onaangenaam het ook is, het is tijd om de geschiedenis recht in de ogen te kijken, schrijft MO*hoofdredacteur Jago Kosolosky.

Journalist en MO*columnist Walter Zinzen wenste gisteren de ­leden van de Bijzondere Commissie Congo/Koloniaal Verleden veel doorzettingsvermogen toe. Ik treed hem graag bij.

De propagandamachine van de Rwandese president Paul Kagame draait vandaag al op volle toeren. De genocide waar hij Rwanda van ‘bevrijdde’, moet en zal op de agenda komen. Achter de schermen wordt hard gewerkt om de aanstelling van Laure Uwase, een 28-jarige Belgische advocate van Rwandese afkomst die haar geboorteland in 1994 ontvlucht is toen ze twee jaar was, in de commissie tegen te werken. Dat gebeurt enkel omdat ze zich terecht niet beperkt tot het officiële verhaal rond de genocide dat Kagame en zijn Rwandees Patriottisch Front (RPF) uit de wind zet.

De Rwandese president, al lang niet meer de president van alle Rwandezen, is nagenoeg uitsluitend geïnteresseerd in de Tutsi-slachtoffers van de genocide en heeft zelf ook bloed aan zijn handen. Of het zoveel bloed is als de Canadese onderzoeksjournaliste Judi Rever stelt, is nog maar de vraag. Volgens haar zou Kagame niet enkel achter de aanslag op toenmalig president Juvénal Habyarimana gezeten hebben, maar de genocide ook zo bewust ontketend hebben om vervolgens het land te kunnen overnemen.

In ieder geval is duidelijk dat we onvoldoende weten over de wandaden van het RPF en dat het huidige regime het opduiken van nieuwe kennis actief tegenwerkt. Zoals Zinzen schrijft, wordt vandaag iedereen die kritiek uit op het regime negationisme van de genocide verweten. Voor wie via een fictieverhaal meer wil leren over het land, de genocide en hoe de geschiedenis vandaag doorleeft, is de tv-reeks Black Earth Rising met de ijzersterke Mi­chaela Coel een aanrader.

Genocidemuseum

Maar is het wel zo vreemd dat men in Rwanda met de vingers naar het buitenland, en dus ook naar voormalige kolonisator België, wijst in verband met de gebeurtenissen in 1994? Allerminst. En niet enkel vanwege wat er na de onafhankelijkheid is gebeurd, maar ook vanwege de koloniale periode zelf.

Ik schreef er eerder al over nadat ik dankzij Knack en Handicap International, een van de partnerorganisaties van MO*, 25 jaar na de genocide naar het land ben getrokken. Dat Franse troepen bij de aanvang van de genocide vele Tutsi’s aan hun lot overlieten terwijl buitenlanders gered werden, is men in Rwanda niet vergeten. Ook in het befaamde genocidemuseum in de hoofdstad Kigali struikel je over de, vaak terechte, verwijten gericht aan Frankrijk en de ‘incompetente internationale gemeenschap’.

België blijft vaker buiten schot, al is het Belgische aandeel in de tragedie verre van verwaarloosbaar. Na de Eerste Wereldoorlog kreeg ons land van de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, een mandaat over Ruanda-Urundi, het huidige Rwanda en Burundi. Onder Belgisch bewind werden de relatief fluïde identiteiten die de Rwandezen kenden, omgevormd tot vaste erfelijke categorieën die de inwoners van het land verdeelden. Voor België het roer overnam, was het onderscheid tussen de oorspronkelijke bewoners (Twa), de aristocratische veehouders (Tutsi’s) en landbouwers (Hutu’s) veel onduidelijker en veranderden mensen soms van groep.

België trok aanvankelijk de Tutsi’s voor en gebruikte hen als bevoorrechte partner. Later, mede onder invloed van de bevrijdingstheologie en platte machtspolitiek, kreeg de ‘onderdrukte Hutu-meerderheid’ plotseling een voorkeursbehandeling. Decennialang werd de Rwandezen dus ingeprent dat de Tutsi’s dan wel de Hutu’s het verdienden beter behandeld te worden vanwege hun, intussen vastgeroeste, identiteit. Het werd hun realiteit, doorheen generaties.

‘Stammentwisten’

Het leidde al voor 1994 tot bloedige conflicten, die vaak weggezet werden als ‘stammentwisten’. Mijn groot­vader is als Belgische paracommando in de jaren zestig nog ingezet om enkele van die twisten niet te laten escaleren, al brachten vele van zijn collega’s enkel meer geweld mee naar het land. De bom die België mee had helpen te bouwen, ontplofte pas echt meer dan dertig jaar na de onafhankelijkheid van het land. Het collectieve geheugen bevatte toen voldoende historisch onrecht om zowel Hutu’s als Tutsi’s tot geweld aan te zetten, terwijl vooroordelen het vuur aanwakkerden.

Ik kan me niet inbeelden dat Rwanda zonder de koloniale periode en zonder de invloed van België een even vruchtbare voedingsbodem zou gehad hebben voor de genocide en haar ­daders.

Ik kan me niet inbeelden dat Rwanda zonder de koloniale periode en zonder de invloed van België een even vruchtbare voedingsbodem zou gehad hebben voor de genocide en haar ­daders. Van begin april tot half juli 1994 werden 500.000 tot 1 miljoen Rwandezen op meestal gruwelijke wijze vermoord en moesten ongeveer twee miljoen mensen hun thuis verlaten. Hoe onaangenaam het ook is, het is tijd om de geschiedenis recht in de ogen te kijken. Judi Rever had gelijk toen ze me vertelde dat er ‘geen hoop op ware vrede en verzoening’ is ‘tot de misdaden van het RPF volledig worden blootgelegd en vervolgd’.

De verpletterende verantwoordelijkheid van de Interahamwe Hutu-militie, het toenmalige regime, Radio Mille Collines en anderen is mede dankzij Paul Kagame voldoende bekend. De koloniale geschiedenis van België verdient daarentegen meer aandacht, voor die vrede en verzoening aan de horizon kunnen opduiken.

Dit opiniestuk verscheen eerder bij De Standaard.