‘Is het huidige coronabeleid van China wel vol te houden?’

De lockdown van Shanghai die nu al een maand duurt, heeft grote gevolgen voor China en de wereld. En die zijn niet alleen economisch, stelt de in Shanghai wonende ondernemer Sven Agten vast. Ook het vertrouwen van de bevolking in de Chinese overheid heeft een deuk gekregen.

Corona is terug in China. Sinds 28 maart is Shanghai in lockdown. Eerst gedeeltelijk, maar sinds een aantal weken volledig. En de uitbraak blijft niet beperkt tot Shanghai. Vijfenveertig steden, meer dan de helft van China’s grootste steden is onder een of andere vorm van lockdown. Voor Beijing wenkt hetzelfde lot. Omwille van een opstoot van corona-gevallen worden sinds een aantal dagen miljoenen Beijingers getest op covid. Een lockdown lijkt ook daar onafwendbaar.

Voor de 25 miljoen inwoners van Shanghai waaronder mezelf is de lockdown natuurlijk geen pretje, maar voor de wereldeconomie brengt dit ook geen goede vooruitzichten. Shanghai is een internationaal financieel centrum, de meest internationale en rijkste stad van China, de tweede grootste economie ter wereld. China op zijn beurt werd in 2020 de grootste handelspartner van de Europese Unie, goed voor een totaal van 586 miljard Euro. In 2021 werd 10% van alle Europese producten naar China geëxporteerd, terwijl Europa 22% van alle Chinese producten importeert.

De huidige corona-uitbraak in Shanghai en elders in China is dus een probleem, niet alleen voor de Chinese overheid die er nog altijd een strikt beleid van nultolerantie op nahoudt, maar ook voor Europa. Bedrijven liggen stil, want mensen moeten thuis blijven, en de straten zijn leeg. Dat heeft onder andere enorme effecten op de globale aanvoerlijnen.

Corona onder controle houden, was altijd al een prioriteit voor de Chinese overheid, maar nu heeft de kwestie ook een diepe politieke dimensie aangenomen.

Dat er een problemen zijn in de wereldwijde logistiek was al langer bekend. Naar schatting 20% van de geschatte 9.000 containerschepen zitten vast in files ergens voor een van de vele havens overal ter wereld. En dertig procent van die wachtende schepen liggen voor anker in de haven van Shanghai, de grootste haven ter wereld.

Dit is vooral slecht nieuws voor de automobielsector. De CEO van het Chinese automerk Xpeng waarschuwt dat indien aanvoerbedrijven in Shanghai en omstreken niet kunnen produceren, vele autobouwers actief in China in mei zonder voorraden komen te vallen.

Tesla dat zijn fabriek in Shanghai heeft, voelt die pijn ook. Sinds eind maart heeft het naar schatting een productie van 40.000 voertuigen zien verdwijnen. De Duitse autobouwers gaan de problemen ook voelen. De Volkswagen Groep verkocht in 2021 8.8 miljoen auto’s, waarvan 3.3 miljoen in China, de grootste automarkt ter wereld. Met andere woorden, wat gebeurt in China, zal zich ook laten gevoelen in Europa.

Samen met de oorlog in Oekraïne, is de corona-uitbraak in China dus slecht nieuws. Het is te vroeg om te voorspellen of er een nieuwe economische crisis zit aan te komen, maar het is zo goed als zeker dat de aanvoer in de rest van de wereld van bepaalde producten en onderdelen in de problemen zal komen, en dat grondstoffen en andere materialen nog duurder zullen worden.

Er is het grote geloof dat de overheid – met al haar gebreken – voor het algemeen goed werkt, en niet voor een bepaalde elite.

Maar er is meer aan de hand. Corona onder controle houden, was altijd al een prioriteit voor de Chinese overheid, maar nu heeft de kwestie ook een diepe politieke dimensie aangenomen. En dat is een probleem op zich. De Chinese burger heeft altijd een groot vertrouwen gehad in haar overheid en het beleid dat ze voerde. Veertig jaar lang economische groei is een prestatie op zich.

Tel daarbij mee dat China er in geslaagd is om 770 miljoen van haar inwoners uit exteme armoede te halen, en dan kan men begrijpen waarom de Chinese overheid zoveel geloofwaardigheid geniet bij haar bevolking. Simpel gezegd is elke Chinees er financieel beter van geworden. Er is het grote geloof dat de overheid – met al haar gebreken – voor het algemeen goed werkt, en niet voor een bepaalde elite. En daar valt zeker iets voor te zeggen.

Veranderd beeld

De huidige corona-uitbraak heeft dat beeld echter doen veranderen. De lockdown van Shanghai is omwille van een aantal redenen belangrijk. Ten eerste is dit de grootste lockdown sinds de start van de pandemie in Wuhan in 2020, en dan ook nog in de meest internationale stad van China. Niemand kon zich ook maar indenken dat dit zich ooit in Shanghai kon voordoen.

Voor de inwoners – en voor mezelf – was dit een schok. Lockdowns gebeurden in de rest van China, niet in Shanghai. Ten tweede is er een politiek aspect. China is er twee jaar lang met succes in geslaagd om covid buiten haar grenzen te houden. Terwijl de rest van de wereld grote problemen kende om de situatie onder controle te krijgen, was China een veilige haven met amper coronadoden en heel weinig besmettingen. Daar is dus nu verandering in gekomen.

Het feit dat vele inwoners van Shanghai dagelijks op zoek moeten naar voedsel, is een probleem.

Het probleem hier is dat China de strikte covid-controle altijd gekoppeld heeft aan de superioriteit van haar regeringssysteem. Het gebruikte de pandemie om aan te geven hoe slecht westerse democratieën functioneerden, terwijl het Chinese model juist de oplossing bood.

Ten derde zorgt de huidige grote mobilisatie van mensen en middelen om het virus onder controle te brengen en een de facto opsluiting van 25 miljoen mensen, samen met de quarantainecentra, er voor dat vele mensen zich afvragen of deze maatregelen het allemaal wel waard zijn. Ze vragen zich af of het nultolerantie-beleid nu niet meer een doel op zich en een politieke campagne is geworden dan een manier om de bevolking te beschermen.

Vooral de gebrekkige voedselbevoorrading is een doorn in het oog bij vele mensen. De mentale stress om vier weken lang de deur niet uit te mogen is één zaak, maar het feit dat vele Shanghainezen dagelijks op zoek moeten naar voedsel, is een heel ander probleem. Er is geen voedseltekort -vele groenten liggen te rotten aan de stadsgrenzen-, maar eerder een probleem van slechte planning. Logistieke knelpunten dus.

En daar ligt juist de ironie van de hele situatie. Het zelfverklaarde doel van de Chinese overheid was altijd om het leven van de Chinese burger materieel te verbeteren. Dit is de sleutel van waarom China in 1978 gradueel overgegaan is van een socialistische planeconomie naar een overwegend markteconomie. Voedseltekorten van welke aard ook ondergraven dit doel volledig, en zeker als dit in de meeste gesofisticeerde stad van China gebeurt.

Er zijn in China nog vele voorstanders van het coronabeleid, maar het aantal tegenstanders groeit dag na dag.

Dit alles wil niet zeggen dat alles nu ineens slecht is. Maar het wil wel zeggen dat vele hoogopgeleide Chinezen nu meer en meer de mening toegedaan zijn dat de rechten van de gewone burger meer moeten beschermd worden, zeker in tijden van crisis. Er woedt nu dus ook een almaar uitbreidend debat in China of het huidige beleid wel vol te houden is. Er zijn nog vele voorstanders, maar het aantal tegenstanders groeit dag na dag.

Het beleid omgooien is echter makkelijker gezegd dan gedaan. In het Chinese politieke model, gekoppeld aan de filosofie van Confucius, is het de staat die als een vader optreedt om de burgers te beschermen en voor iedereen te zorgen. Dat wil ook zeggen dat alle successen – en fouten – die China gerealiseerd heeft, door de burgers toegeschreven worden aan de overheid.

In het geval van corona wil dat zeggen dat de staat er in geslaagd is om de laatste twee jaren het aantal doden heel laag te houden, terwijl de rest van de wereld af te rekenen had met een groot aantal slachtoffers. Indien China nu haar nultolerantiebeleid laat varen, gaat dat onherroepelijk leiden tot miljoenen besmettingen – het is tenslotte een land van 1.4 miljard inwoners – en groot aantal doden. We gaan dan besmettings- en dodencijfers zien die de wereld tot nu toe nog niet gezien heeft.

Indien China nu haar nultolerantiebeleid laat varen, gaat dat onherroepelijk leiden tot miljoenen besmettingen.

Het probleem ligt hem nu net in het feit dat die dodencijfers ook toegeschreven zullen worden aan de overheid. In China is de staat nu eenmaal ultiem verantwoordelijk voor bijna alles. Precies daarom is de discussie over het huidige corona-beleid zo politiek geladen. In feite wordt een bepaalde – en belangrijke – beslissing van de overheid door sommigen in vraag gesteld.

Dit is niet uniek, maar de snelheid en de intensiteit waarmee het gebeurt wel. De reden waarom dit zo snel gebeurt, is dat de huidige lockdowns een onmiddellijk en heel groot negatief economisch en sociaal effect hebben op vele mensen.

Het zou echter verkeerd zijn om te denken dat dit alles tot een radicale verandering leidt in China’s regeringssysteem, noch dat de burger vraagt om een ander politiek systeem. Dat is een westerse illusie die nog altijd blijft bestaan. Bijna niemand in China vraagt naar een westers politiek systeem.

Er is ook geen sprake van grootschalig of georganiseerd protest, meer van een uiting van ongenoegen. Dat betekent dat de overheid meer rekening moet houden met de wensen van haar inwoners om haar geloofwaardigheid te houden. Vraag is hoe ze dat kan doen zonder haar covid-succesverhaal teniet te doen.

Het zou kunnen dat 2022 een scharniermoment wordt in de politieke en economische ontwikkeling van China.

Sven Agten is inwoner van Shanghai, ondernemer en columnist.