Mensenrechten in een multipolaire wereld
“‘Naarmate de macht verschuift, zwijgt Europa over mensenrechten’
De Duitse kanselier Angela Merkel die dicht aanschurkt tegen Tayep Erdogan een paar weken voor verkiezingen in Turkije, Brits premier David Cameron die als het Pekineesje van de Chinese president Xi Jinping door Downing Street huppelt, ... het zijn even zovele tekenen dat de macht in de wereld verschuift en dat het Westerse mensenrechtendiscours in die omstandigheden zal verwateren. Meer werk op de plank dus voor Amnesty en co.
In de ontwikkelingslanden riep het altijd al wat kritische vragen op dat de West-Europese staten die zowat de hele wereld hadden gekoloniseerd en daarbij nogal wat slachtoffers maakten, zich na de kolonisering meteen opwierpen als de grote verdedigers van de mensenrechten. Die gedaantewisseling geloofwaardig maken, was niet evident, ook al maakten de Westerse staten hun principes intern wel waar: rechtstaat, mensenrechten,… waren en zijn geen loze woorden in het Westen.
Al kan een zwarte in de VS die door de politie wordt afgeknald dat toch anders ervaren. En weten we intussen hoe de financiële sector onze politiek kon “kopen”. China maakt elk jaar een mensenrechtenrapport over de VS en daar staat niet alleen maar onzin in.
Maar toch was en is er een verschil. Met de economische en politieke macht die van de EU en de VS uitging, waren/zijn ze toch een krachtige stem voor mensenrechten en vrijheid in de wereld. Mijn aanvoelen is dat naarmate niet-Westerse autocratische staten meer macht verwerven, Westerse staten meer water bij hun mensenrechtenwijn zullen doen.
Istanboel = Canossa
Veel Europeanen zijn misschien wel voor mensenrechten maar in de eerste plaats voor hun eigen mensenrechten
Deze dagen krijgen we daar alvast twee mooie illustraties van. Dirk Rochtus schreef in deze krant gisteren over de tocht naar Canossa – euh Istanboel - die de Duitse kanselier Angela Merkel het voorbije weekend maakte. Waarom ging Merkel twee weken voor de Turkse verkiezingen poseren bij een Tayep Erdogan die ze voorheen bekritiseerde om zijn autocratische neigingen? Waarom plots wel weer bereid zijn om stappen te zetten in de toetreding van Turkije tot de EU? Net nu de persvrijheid er meer gefnuikt wordt? Dat heeft alles te maken met de reële macht die Turkije en dus Erdogan heeft op de toestroom van Syrische vluchtelingen naar Europa. Merkel stelt immers vast dat haar grootmoedige houding tegenover de oorlogsvluchtelingen in eigen land – om van andere Europese lidstaten maar te zwijgen – steeds meer onder druk komt.
Veel Europeanen zijn misschien wel voor mensenrechten, maar in de eerste plaats voor hun eigen mensenrechten. Dat is een… menselijke reactie maar het relativeert onze grote woorden: we zijn selectief inzake mensenrechten. Hoeveel Europese landen hebben de VN-conventie voor de bescherming van de rechten van migranten bekrachtigd? Juist. Twee. Albanië en Bosnië. Dat zegt genoeg.
Cameron, de Pekinees van Xi
Een tweede sprekend voorbeeld voor mijn stelling is de koninklijke ontvangst die de Chinese president Xi Jinping deze week te beurt valt in het Verenigd Koninkrijk. China is het land waar meer mensen de doodstraf krijgen dan in alle andere landen samen, waar de vrijheid op het internet steeds meer beperkt wordt (meer dan 2 miljoen door de staat betaalde “50-centers” kakelen op het net de regering na om zo de publieke opinie te beïnvloeden), waar de afdeling propaganda griezelig genoeg geen adres of telefoonnummer heeft maar wel voortdurend journalisten censuurberichten toestuurt,… Toch zal Xi met de grootste egards ontvangen worden in Londen. Alle deuren gaan open: Buckingham Palace, een hoogst uitzonderlijke speech voor de verenigde kamers…
Was Blair ooit de poedel van Bush, nu ontpopt Cameron zich tot het Pekineesje van Xi
Was Blair ooit de poedel van Bush, nu ontpopt Cameron zich tot de Pekinees van Xi. Allemaal om contracten en investeringen binnen te rijven en het Chinese geld naar de Londense City te lokken. Het VK is bereid te “kowtowen”, ritueel te buigen voor de Chinese keizer. Van de Britten kon je misschien niet veel anders verwachten, maar vraag is of Frankrijk en Duitsland lang zullen achterblijven. Als de Europese staten met elkaar wedijveren in plaats van samen te staan, zullen ze des te meer als machtloze speelballen tegen elkaar worden uitgespeeld. Het Avondland dat zijn waarden opzijschuift voor een bord linzensoep of, beter, voor een kom Chinese thee?
Mensenrechten in een multipolaire wereld
Nieuw is de selectieve toepassing van de mensenrechten geenszins – zijn de feodale Saoedi’s niet al decennia onze grote vriend? – maar naarmate autocratische regimes meer macht verwerven, zal de druk om te zwijgen, toenemen. Wat krom is, wordt recht(gepraat) als er belangen op het spel staan. Dat zal onze geloofwaardigheid geen goed doen.
De kracht en geloofwaardigheid waarmee het Westen op de nagel van de mensenrechten klopt, zal afnemen
Temeer omdat een land als China inderdaad kan zeggen dat het op het vlak van de sociaal-economische rechten veel heeft gerealiseerd. Meer dan het democratische India. De kracht en geloofwaardigheid waarmee het Westen op de nagel van de mensenrechten klopt, zal afnemen.
Dat maakt wellicht deel uit van de evolutie naar een multipolaire wereld waarin wij nog slechts één machtscentrum zijn. Westerse staten zullen minder de moral high ground inpalmen, democratisering zal (nog) meer van binnenuit moeten komen en Amnesty International, Human Rights Watch en co zullen meer dan ooit hun rol moeten spelen.