De opstand in Libië: gênant voor het Westen

Deze keer zetten de veiligheidstroepen artillerie in, schieten ze lustig met scherp en hebben straaljagers al bombardementen uitgevoerd. Op 21 februari zijn er op enkele dagen tijd al minstens 300 doden gevallen, wellicht veel meer. De Europese leiders zijn echter niet onder de indruk. Ze komen niet verder dan een scherpe veroordeling van het geweld. Geen sprake van sancties, zoals dat bijvoorbeeld wel in het verleden gebeurde met Iran, of ook met Cuba voor zelfs niet eens vergelijkbare feiten, namelijk voor het oppakken van 75 tegenstanders van de regering die in opdracht werkten van de VS of erdoor betaald werden.[1] Minister van Buitenlandse Zaken Steven Van Ackere: ‘Er is nog alle tijd om de gepaste conclusies te trekken indien de ontwikkelingen nog meer de slechte richting uitgaan’. Franco Frattini, de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken, gaat nog een stap verder. Hij ‘hoopt van harte dat Khadaffi de situatie in zijn land snel weer in de hand heeft’, want volgens hem worden de opstanden in Libië ‘niet ingegeven door de behoefte aan vrijheid, zoals in Tunesië en Egypte, maar door de wens om een fundamentalistische, islamitische staat te stichten’, en dat moet niet aangemoedigd worden.[2]

De situatie wordt nog pijnlijker als je weet dat België vorig jaar de kandidatuur van Libië heeft gesteund voor een zitje in de VN-Mensenrechtenraad[3] en dat de wapens die daar vandaag ingezet worden voor het grootste deel uit het Westen komen. FN Herstal heeft in 2009 nog voor 11,5 miljoen euro wapens en munitie geleverd aan het land. In 2009 hebben Britse firma’s militaire camera’s, munitie om geweren voor scherpschutters geleverd, voor een waarde van meer dan 230 miljoen euro. In 2007 leverden Franse bedrijven voor meer dan 400 miljoen euro aan wapens. General Dynamics uit de VS heeft voor 165 miljoen dollars aan gesofisticeerde communicatiesystemen geleverd aan een elitebrigade van het Libische leger. Het is deze brigade, die onder het commando staat van een zoon van Khadaffi, en die met behulp van dat wapentuig tekeer is gegaan in de stad Benghazi.[4]

Het wordt helemaal gênant als je weet dat Khadaffi in de jaren tachtig en negentig zowat de baarlijke duivel was voor het Westen. Libië werd verdacht terroristische groeperingen te steunen en massavernietigingswapens te ontwikkelen. President Reagan noemde Khadaffi een ‘dolle hond’. De hoofdstad Tripoli werd zelfs in 1986 gebombardeerd door de VS, waarbij twee van Khadaffi’s kinderen omkwamen. Op dat moment was Saddam Hoessein de grote vriend van het Westen, omdat hij nuttig was in de strijd tegen Iran. Libië daarentegen was een echte pariastaat, vandaag te vergelijken met Noord-Korea of Iran. Maar dat is allemaal al lang vergeten en vergeven. Eind 2003 ging Khadaffi akkoord om zijn atoomwapenprogramma stop te zetten en zijn ballistische raketten te ontmantelen. Het was het begin van een stevige romance. Hij werd in 2004 in Brussel met grote eer ontvangen door Guy Verhofstadt. In het Witte Huis werd hij omschreven als ‘een man met persoonlijkheid en ervaring’. Tony Blair noemde hem een ‘partner in de bestrijding van het terrorisme’ De New York Times omschreef zijn zoon, die dreigende taal sprak op de televisie, als ‘het westers-vriendelijke gezicht van Libië en het symbool van de hoop voor hervormingen en openheid’. [5]

Van een regelrechte schurkenstaat tot darling van het Westen. Hoe valt dat te verklaren? Er zijn drie belangrijke redenen. Vooreerst — hoe kan het ook anders – is er de olie. Libië produceert dagelijks 1,7 miljoen vaten olie. Daarvan gaat bijna 80% naar Europa. Libië is daarmee de derde belangrijkste leverancier voor Europa, belangrijker dan Saoedi-Arabië. Libië beschikt over de grootste olievoorraden van Afrika en de ontginning is bovendien gemakkelijk en goedkoop. Shell en BP sloten in het verleden elk een miljardencontract met Libië.[6]

Berlusconi vatte de redenen van Europa’s houding ten opzichte van Khadaffi zeer gevat samen: ‘minder illegale immigranten en meer olie’. De burleske premier zegt hardop wat de andere beleidslieden denken maar niet durven zeggen.

Dan is er nog het belangrijke Libische investeringsfonds. Het gaat over een bedrag van tussen de 60 en 80 miljard dollar. Westerse zakenlui staan te drummen om ook maar een klein deeltje van dat gigantische bedrag binnen te rijven. Een deel van dat kapitaal werd in het verleden o.a. geïnvesteerd in kranten, voetbalteams, bank en textielbedrijven. Zo bijvoorbeeld bezit dit investeringsfonds 7,5% van de voetbalclub Juventus. Een van de zonen van Khadaffi zit daar ook in de raad van bestuur.[7]

Een derde reden is de vluchtelingenproblematiek. Libië speelt zowat de gendarm van Noord-Afrika en verhindert met man en macht – en met detentiecentra — de oversteek van Afrikaanse vluchtelingen naar het Europese continent. Met succes, de laatste jaren is het land erin geslaagd om de toevloed vanaf hun 2.000 kilometer lange kustlijn praktisch volledig te stoppen.[8]

Berlusconi vatte de redenen van Europa’s houding zeer gevat samen: ‘minder illegale immigranten en meer olie’.[9] De burleske premier zegt hardop wat de andere beleidslieden denken maar niet durven zeggen.

Hoe moet het nu verder? Khadaffi lijkt niet te willen buigen. Aan de andere kant heeft het geweld ook een punt bereikt waarbij het verzet niet meer terugkan. Capituleren zou wellicht nadien een ongenadige repressie tot gevolg hebben. De rebellen hebben dus niet veel meer te verliezen. Een escalatie van het geweld is zeker niet ondenkbaar.

Libië is Egypte niet. Daar was en is er een sterk leger, dat zich tussen de bevolking en de repressie heeft geplaatst en na het vertrek van Moebarak het machtsvacuüm heeft opgevuld.[10] In Libïe is het leger veel zwakker. De opstand zou kunnen uitdraaien op een burgeroorlog en het vertrek van Khadaffi zou tot een complete chaos kunnen leiden. Maar dat zullen de Libiërs zelf moeten uitmaken. In ultrarechtse kringen in de VS gaan nu al stemmen voor een militaire interventie.[11] Zogezegd om het bloedvergieten te voorkomen. Uiteraard zeker niet om onze olie- en andere belangen daar te vrijwaren… Een brand laten blussen door pyromanen is nooit een goed idee geweest, het is alleen maar gênant.[12]

Noten

[1] Demuynck K., ‘Cuba laat “dissidenten” vrij’, http://cubanismo.net/cms/nl/artikels/cuba-laat-dissidenten-vrij.

[2] ‘Krachtmeting met Khadaffi’, Presseurop, 21 februari 2011,http://www.presseurop.eu/nl/content/news-brief/510781-krachtmeting-met-k….

[3] De Standaard, 21 februari 2011.

[4] De Morgen, 21 februari 2011; ‘Libya’s lucrative ties’, http://english.aljazeera.net/programmes/rizkhan/2011/02/2011222739581186… ‘Europe’s interests in Libya’ http://english.aljazeera.net/news/europe/2011/02/2011221163030575441.html; Shashank J., ‘Libya unrest: Violence against protesters backfires’, http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12523007.

[5] Shashank J., art. cit.; Rachman G., ‘A grubby Libyan lesson in realpolitik’, Financial Times, 22 februari 2011, p. 11; ‘Profile: Libya’s Saif al-Islam’, http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/02/20112212175256990.html.

[6] ‘Europe’s interests in Libya’ http://english.aljazeera.net/news/europe/2011/02/2011221163030575441.html.

[7] Saigol L., ‘Opaque fund built diverse portfolio’, Financial Times, 22 februari 2011, p. 5.

[8] http://www.radio1.be/programmas/nieuwe-feiten/libische-migratiedam.

[9] ‘Berlusconi da Gheddafi, siglato l’accordo: «Uniti sull’immigrazione»’, Corriere della Sera, 30 augustus 2008, http://www.corriere.it/esteri/08_agosto_30/berlusconi_libia_gheddafi_ben….

[10] Zie Vandepitte M., ‘Egypte na Moebarak. Hoe moet het verder?’, http://www.mo.be/artikel/egypte-na-moebarak-hoe-moet-het-verder.

[11] Bijvoorbeeld Goldberg M., ‘The Perils of a “No Fly Zone” for Libya’, 21 februari 2011, http://www.undispatch.com/the-perils-of-a-no-fly-zone-for-libya.

[12] Lees hierover het uitstekende boek van Jean Bricmont, Humanitaire interventies. Mensenrechten als excuus voor oorlog, Berchem 2008.