Een waarheid die nooit gekend zal worden

Op 14 februari 2005 werd in Beiroet, Libanon, de Eerste Minister van het land Rafik Hariri op een wijze opgeblazen in zijn auto. Ondanks een kolossaal graf in downtown Beiroet, bleef van hem allicht niet meer dan stof over. Rafik Hariri, een soenniet met goede relaties met Saoedi-Arabië, was de voornaamste politieke vertegenwoordiger van de soennitische gemeenschap in Libanon. Daarom werd het Alawietische Syrische regime, traditioneel sterk vertegenwoordigd in Libanon en sterk pro-sjiitisch, al snel met de vinger gewezen. Hariri zou immers de positieve machtsbalans voor Syrië in het land ondermijnen, en op lange termijn de Syrische belangen in het land geweld aandoen.

Buitenlandse inmenging

Wat volgde was een Libanese ‘onafhankelijke’ onderzoekscommissie die de moord tot op het bot zou uitzoeken, maar al snel werd duidelijk dat deze onafhankelijke commissie helemaal niet zo onafhankelijk was. De geschiedenis herhaalde zich: in Libanon wordt geen enkele politieke beslissing genomen zonder buitenlandse inmenging. Die buitenlandse inmenging kreeg in 2007 een specifiek institutioneel kader: de VN-veiligheidsraad keurde unaniem de oprichting van een Speciaal Tribunaal voor Libanon (STL) goed, die de moord op Rafik Hariri zou onderzoeken en officiële aanklachten zou uitvaardigen ten opzichte van verdachten. Na een langdurig onderzoek omtrent de vermeende Syrische betrokkenheid, werd Syrië vrijgesteld van betrokkenheid. Dan werden de pijlen maar gericht op een andere organisatie: de Hezbollah. De Belg Daniel Fransen, vaardigde op 28 juni 2011 een officiële aanklacht uit tegen vier leden van het sjiitsche Hezbollah.

De Hezbollah, onder leiding van de charismatische Hassan Nasrallah, is een Libanese politieke partij/militante groepering, sjiitisch, heeft nauwe banden met Iran en Syrië en is militair en politiek oppermachtig in Libanon. Dat is gebleken uit de oorlog die het in 2006 uitvocht met Israël, de indrukwekkende inname van Beiroet in mei 2008 en de val van de Libanese regering na vertrek van alle Hezbollah ministers eens duidelijk werd dat Hezbollah werd geviseerd door het Speciaal Tribunaal voor Libanon. In de plaats kwam een regering onder leiding van Najib Azmi Mikati, een bureaucraat van, jawel, de Hezbollah. Hoewel internationale analisten vreesden voor een nieuwe burgeroorlog in Libanon, tussen soennieten –die de moord op hun bekwame politieke leider willen wreken- en sjiieten –van de Hezbollah en de Amal- is de sfeer in Beiroet, al dan niet verdacht, op en top.

Goede sfeer?

Gisteren zat ik hummus te eten in een restaurant te midden van een sjiitische wijk, terwijl ik plotseling luidde knallen hoorde. Met de idee ‘je weet maar nooit in Libanon’ ging ik naar de eigenaar van de bar om te vragen wat die knallen nu net voorstelden, maar die wist totaal niet waarover ik het had. Uiteindelijk bleek het vuurwerk te zijn, lijnrecht het tegenovergestelde van mijn verwachting. De sfeer is dus goed in Libanon. Dus besloot ik om de dag erna naar het Media Relations Office van de Hezbollah te gaan, om te vragen hoe ze staan ten opzichte van die officiële aanklachten tegen 4 van hun leden.

Bij het maken van wat foto’s in de sjiitische wijk Bir-Al-Abed werd ik al snel geconfronteerd met het ware gelaat van Libanon. Meteen werd ik omringd door 5 mensen, en vriendelijk verzocht een pingpongloods binnen te gaan. Vervolgens kwamen er twee onbekende mannen binnen met zonnebril, die me na een resem vragen de goede raad gaven geen enkele foto meer te nemen en zo snel mogelijk terug naar het centrum af te zakken.

Het cynische aan heel deze zaak is dat ook het Internationaal Tribunaal voor Libanon niet ontsnapt aan deze latente realpolitik. Eén reden hiervoor is de institutionele werking van het Tribunaal zelf: na de officiële aanklacht van het Tribunaal zijn het de Libanese Autoriteiten die ervoor dienen te zorgen dat de mensen die in verdenking worden gesteld worden uitgeleverd. Maar het is net de Hezbollah die van het meeste macht geniet binnen de Libanese Autoriteiten.

Israël

En dan is er nog de vraag of Israël, met best wel een reputatie op het vlak van intelligente moorden, geen aandeel kunnen hebben in de moord op Rafik Hariri? Niet zo ondenkbaar. De VS en Israël steunden voor 2008 indirect reeds een radicale salafistische groepering, Fatah-Al Islam. Dit om zo de Hezbollah militair onder druk te plaatsen. Eens de leider van de groepering, volgens Jef Lambrecht familiaal verbonden met Osama Bin Laden, echter besloot meer een onafhankelijke koers te varen, werden de rekeningen bevroren. De reactie was de moord op verschillende Libanese militairen, en de oorlog in het Palestijnse Vluchtelingenkamp Nahr El Bared.

Maar dus: waarom niet Rafik Hariri opblazen om zo de tegenstellingen tussen soennieten en sjiieten in het land uit te vergroten, waardoor het ‘de moslims’ zelf zijn die hun opstand tegenover Israël ondermijnen. Verdeel en heers, ook wel genoemd. In de zomer van 2010 bracht Hassan Nasrallah, in een van zijn vele en lange speeches op de televisie, substantieel bewijs naar de voorgrond dat Israël achter de aanslag zou zitten. Wat echter nooit werd onderzocht door het Speciaal Tribunaal voor Libanon is potentiële betrokkenheid van de Israëlische Autoriteiten, waarom?

Het is zoals een sjiitische taxichauffeur me van bij de aankomst in Beiroet wist te vertellen: is het Syrië, Hezbollah, of Israël, we zullen het nooit weten. Wat zeker is is dat het Speciaal Tribunaal voor Libanon van bij de oprichting een verregaand gepolitiseerd instrument is, ondanks zijn mandaat als onafhankelijk juridisch orgaan.

Problematisch is echter dat het politieke schaakbord in het Midden-Oosten sneller verandert dan de concrete werking van het Tribunaal, wat ervoor zorgt dat het Tribunaal stokken in de wielen steekt van de politieke belangen van verschillende (internationale) actoren. Immers, hadden de VS, Israël, Frankrijk, Syrië of de Hezbollah verwacht dat er een Arabische Lente zou uitbreken? Ik denk het niet. Feit is wel dat de Arabische Lente de politieke situatie in het Midden-Oosten grondig heeft aangepast. En de geschiedenis leert dat situatie in Libanon vaak een goed beeld geeft van de situatie in het Midden-Oosten in het algemeen.

Irrelevant

In dit licht dienen we ook de goede sfeer in Beiroet, en al het vuurwerk in het bijzonder, te begrijpen. Momenteel zeggen vele stemmen in Libanon dat het proces door het Internationaal Tribunaal in Libanon wel zal gevoerd worden, maar in afwezigheid van alle mensen tegen wie de officiële aanklacht loopt. Echte relevantie zal het Tribunaal dus niet meer hebben in Libanon, want zonder de uitlevering van de verdachten wordt het proces nationaal – en eigenlijk ook internationaal – een non-issue.

Conclusie: de credibiliteit van het Internationaal Strafhof in Den Haag en in het bijzonder het Speciaal Tribunaal voor Libanon kunnen we sterk in vraag stellen. Wederom blijkt een Tribunaal niet in staat politieke rechtvaardigheid te realiseren: niet voor de Moord op Hariri, noch voor tal van moorden in Darfur, Soedan, noch voor alle slachtoffers gemaakt door de Lord’s Resistance Army in Oeganda en de Democratische Republic Congo.

Mathias De Roeck doet onderzoek naar het Midden-Oosten aan het Centrum voor Sociale Theorie van de Universiteit Gent