“‘‘Een winter van principes: wat zegt ons asielbeleid over wie we willen zijn?’’

Het is haast symbolisch hoe elk najaar het asielbeleid opnieuw naar boven komt, alsof het een seizoensgebonden debat is. Zodra de temperatuur daalt, verschijnen de beelden van tenten naast opvangcentra en groeien de wachtlijsten. En telkens duikt dezelfde vraag op, zachtjes maar onontkoombaar: ‘Hoeveel kou zijn we bereid te verdragen in naam van efficiëntie?’

Van noodopvang naar noodgevoel

Tien jaar geleden heerste er in Vlaanderen en België een ander klimaat, niet warmer qua temperatuur, maar warmer in toon. Het was de periode van de grote asielcrisis, met beelden van gezinnen aan Europese grenzen, kinderen in reddingsdekens en vrijwilligers die zich spontaan organiseerden om opvang te bieden.

Toenmalige beleidsmakers, ook van partijen die vandaag strenger klinken, benadrukten het belang van menswaardigheid. Burgemeesters boden onderdak aan. Er was weerstand, zeker. Er waren angsten en spanningen. Maar er was ook een besef: als samenleving kun je niet alleen menselijkheid eisen van anderen en zelf weigeren om haar te tonen.

Vandaag is dat besef fragieler geworden. Waar we vroeger spraken over noodopvang, spreken we nu over “instroombeheer”. Het belang van solidariteit werd vervangen door tellen en sluiten. De taal is harder geworden.

Beleid als spiegel

Het huidige opvangbeleid weerspiegelt niet enkel politieke keuzes, maar ook maatschappelijke overtuigingen. We zijn een samenleving geworden die zekerheid boven empathie stelt. Een bed, een bad, een brood: het klinkt als een minimum, maar het is ondertussen voer voor discussie.

Er wordt gezegd dat streng beleid nodig is om een draagvlak te behouden. “Duidelijkheid” en “controle” zouden vertrouwen scheppen. Maar misschien verwarren we vertrouwen met afstand. Want het beleid dat zogenaamd orde schept, creëert tegelijk meer wantrouwen tegenover de overheid, tegenover de ander, tegenover de toekomst.

Niet alles laat zich oplossen met beleid. Soms is gewenning de echte verandering. We wennen aan zinnen als “er is geen plaats meer”. Dat is misschien de meest zorgwekkende evolutie: niet de strengheid van het beleid op zich, maar het gemak waarmee we het aanvaarden.

Tien jaar geleden gold het als uitzonderlijk dat een erkende vluchteling geen opvang kreeg. Vandaag is dat bijna routine. Wanneer uitzonderingen gewoonte worden, verschuift de morele lat. En die verschuiving gebeurt niet met een schok, maar vordert langzaam in stilte.

De illusie van beheersbaarheid

In politieke termen heet het “het probleem aanpakken”. Maar migratie laat zich niet aanpakken zoals een begrotingstekort of een filestrategie. Oorlog, klimaat en onvrijheid raken ons allemaal, ook voorbij de grenzen van Europa. En zolang dat zo is, zullen mensen blijven aankloppen op zoek naar veiligheid.

Kunnen we ons nog voorstellen dat solidariteit iets structureels kan zijn, en niet enkel iets voor noodsituaties?

Dat betekent niet dat beleid machteloos is, maar wel dat het grenzen heeft. Wie opvang reduceert, vermindert niet de oorzaak van migratie, maar enkel de zichtbaarheid van mensen die erdoor getroffen worden.

Het is gemakkelijk te begrijpen waar de strengere toon vandaan komt. Er is vermoeidheid in de samenleving: over druk op huisvesting, over sociale ongelijkheid, over het gevoel dat niemand nog controle heeft. In die vermoeidheid groeit de wens dat iemand “de grenzen bewaakt” – letterlijk én figuurlijk.

Maar controle zonder compassie is geen beleid, het is verharding. En wie vandaag toegeeft aan de vermoeidheid van empathie, verliest morgen het vermogen tot samenleven. De echte vraag is dus niet hoeveel opvangplaatsen we hebben, maar hoeveel ruimte er nog is voor verbeelding: kunnen we ons nog voorstellen dat solidariteit iets structureels kan zijn, en niet enkel iets voor noodsituaties?

Een land dat ademt, niet sluit

Een samenleving kan haar ruggengraat niet verstevigen door haar hart te verharden. Sterkte en menselijkheid sluiten elkaar niet uit, ze bestaan juist dankzij elkaar.

Tien jaar geleden spraken politici over het belang van “het goede voorbeeld”. Misschien is dat precies wat vandaag ontbreekt: niet strengheid of regels, maar voorbeeldgedrag. Een beleid dat toont dat rechtvaardigheid en menselijkheid geen tegengestelden zijn, maar elkaars voorwaarde.

De winter zal voorbijgaan, zoals altijd. Maar de manier waarop we deze maanden doorkomen, zal iets blijvends zeggen over wie we geworden zijn. Want beleid is nooit enkel bestuur. Het is een morele keuze, in de kou zichtbaar gemaakt.