‘Empathie is de vruchtbare grond voor verantwoordelijk handelen’

Onze uitweg, weg van de polarisatie, weg van discriminatie is het besef dat het belang van iedereen ook voor het persoonlijk belang het beste is. Dat schrijft psychotherapeute Riane Malfait die oproept tot activisme voor meer menselijkheid in 2022. ‘We beseffen niet dat vernietiging en veroordeling van wat anders is, uiteindelijk leidt tot zelfvernietiging.’

Beste lezers,

De overgang naar een nieuw jaar is traditioneel een moment om terug te blikken en vooruit te kijken. We wensen elkaar veel goeds en vooral een goede gezondheid. Het is ook een moment van hoop. We hopen op een keerpunt, op beterschap, op wat meer geluk.

Jammer genoeg is hoop meestal een ladder tegen de verkeerde muur. We vergeten dikwijls dat hoop geworteld is in wanhoop. Het één roept het andere op. We kunnen er niet naast kijken dat miljoenen mensen wanhopig op zoek zijn naar ‘een leven’ en dat de hoop op beterschap dag na dag kleiner wordt.

De globale gevolgen van eigenbelang

We kunnen er niet naast kijken dat miljoenen mensen wanhopig op zoek zijn naar ‘een leven’.

Hoe is het zover gekomen, dat zoveel mensen in armoede leven, dat oorlog nog steeds als oplossing wordt gezien, dat discriminatie eerder toeneemt dan afneemt? We zijn in ieder geval ‘de gestalt’ verloren, de ’algehele samen-gang’.

Er hangt een angstige wolk over de wereld en angst is een onvruchtbare bodem voor ontwikkeling. Het roept protectionisme op en dus eigenbelang.

Misschien is de bottom line dat we blind geworden zijn voor de globale effecten van individuele acties als die louter persoonlijk gewin tot doel hebben. Wie op zichzelf gericht is, ziet het lijkenspoor niet meer. Collateral damage wordt als het ware genormaliseerd.

De wet van de sterkste wint aan kracht en we vergeten dat hoe dan ook de geschiedenis ons achterhaalt, in ieder geval op langere termijn. Het lijkt er op dat we daar meer en meer mee geconfronteerd worden. De lijken vallen uit de kast.

Ons klimaat is haast onherstelbaar verstoord. We zijn eraan voorbij gegaan dat biodiversiteit van levensbelang is. De rijkdommen van de planeet zijn ontgonnen op onverantwoordelijke wijze.

We hebben een situatie van ongelijkheid gecreëerd waarbij diegenen die er winst uithalen lange tijd hun ogen konden sluiten voor de nefaste gevolgen van keuzes die geen rekening houden met het geheel. Uitbuiting, zowel van de aarde als van de mensen die er wonen, kan een tijd lang ongestraft doorgaan.

Boemerang

Maar op lange termijn komen de gevolgen als een boemerang terug en wordt ook ons beschermde leventje verstoord. We hebben droogte en dus hongersnood en migratie veroorzaakt. We hebben de natuurlijke orde verstoord en daardoor natuurrampen in de hand gewerkt. We discrimineren en voeren oorlog vanuit overtuiging, ideologie of religie en beseffen niet dat vernietiging en veroordeling van wat anders is, uiteindelijk leidt tot zelfvernietiging.

We beseffen niet dat vernietiging en veroordeling van wat anders is, uiteindelijk leidt tot zelfvernietiging.

We zijn goed ontwikkeld in onszelf beschermen tegen alles wat we als vreemd en bedreigend ervaren, we hebben onvoldoende geleerd om met verschillend zijn om te gaan. We zijn verloren gelopen en onderweg zijn we ook elkaar verloren.

Lees ook

Dit is een pleidooi voor meer licht in een beschaving, voor verlicht verzet

We missen de vaardigheden om samen antwoorden te vinden voor de uitdagingen van het leven zelf. Daardoor worden we nog angstiger en zijn we nog meer geneigd te kiezen voor zelfbeschermende maatregelen ten koste van de ander.

Empathie die niet mag groeien

Een vrijwilliger die werkzaam is in een vluchtelingenkamp aan de Turkse grens, vertelde me dat bewakers elke maand vervangen worden. Niet omdat het zo vermoeiend is, maar om te vermijden dat er iets te menselijk groeit, wat de hardheid van de manier van grenzen stellen zou kunnen ondermijnen. Het was opgevallen dat telkens na enkele weken de bewakers wat sympathie, en dus wat empathie, voelden voor de vluchtelingen.

Empathisch zijn is eigen aan de mens en ontmoeting is de sleutel om voeling te houden met die menselijke waarde. Dat we dikwijls zo onmenselijk omgaan met elkaar, betekent in wezen dat we minder mens geworden zijn. We sluiten ons gewaar zijn, en dus ons hart, af voor alles waar we geen constructieve oplossing voor vinden.

Dat we dikwijls zo onmenselijk omgaan met elkaar, betekent in wezen dat we minder mens geworden zijn.

Het is vooral die onmacht die ons drijft naar onmenselijke oplossingen voor noodlijdende situaties. We grijpen naar macht, veroordeling, extreme politieke constructies in de hoop onszelf te redden en onvermijdelijk laten we velen radeloos achter.

Gewaar durven zijn van wat er gaande is in de wereld. De verschillen kunnen omarmen en ze begrijpen als bron van creativiteit. De bereidheid vinden om in dialoog te gaan en te leren wat de gemeenschappelijke doelen zijn in wat tegenstrijdig lijkt.

Gemeenschappelijke doelen die gericht zijn op het belang van iedereen in het besef dat dat ook voor mij persoonlijk het beste is, zijn noodzakelijke voorwaarden om opnieuw menselijker te handelen in problematische situaties. Het is onze uitweg. Weg van polarisatie. Weg van discriminatie.

Menselijkheid als basis

Het is hoopvol te merken dat meer en meer mensen er zich bewust van worden dat er een fundamentele verandering nodig is in ons voelen, ons denken en ons handelen. Mijn wens voor het volgende jaar — of decennium – is dan ook dat die minderheidsgroep het nog even volhoudt en alsmaar groter mag worden zodat ‘menselijkheid’ eindelijk de basisintentie van de mens kan zijn. Tot op heden zijn mensen in nood te afhankelijk van ‘enkele mensen van goede wil’, van solidariteit.

Mijn wens impliceert een appel, een vraag naar gezamenlijk engagement dat gegrond is in bewustzijn. Dat betekent: ‘op een doorvoelde manier werkelijk beseffen wat er gebeurt en hoe’. Empathische ontmoetingen maken vruchtbare grond voor bewust en verantwoordelijk handelen. We hebben nog een lange weg te gaan.

Toch koester ik stilletjes de hoop dat we met steeds meer mensen een soort van activist voor menselijkheid worden en ontmenselijking niet meer verdragen. En ik hoop vooral dat we de gepaste muur vinden om deze nog te beklimmen ladder recht te zetten.

Riane Malfait (°1957) werkt als gestalttherapeut, trainer en supervisor en zet zich daarnaast met hart en ziel in voor leefbaarheid, milieu en klimaat. Het is vanuit die holistische visie dat ze een grote betrokkenheid voelt voor de mens in de wereld en zich als vrijwilliger engageert in het project ‘Wakker voor Vrede’.

Ze ondersteunt ook vrijwilligers in vluchtelingenkampen die soms maanden van huis zijn en in moeilijke omstandigheden het beste van zichzelf geven. Ze is auteur van de bundel ‘Graveyards en andere verliezen’.